ارثیه جمشید برای زنجانی ها /هنرچاقوسازی

توریسم آنلاین: یکی از شهرهایی که صنعت چاقوسازی و ساخت اشیاء برنده را حفظ کرده و بیشترین شهرت و معروفیت را در ایران دارد، شهر زنجان است البته در کرمان نیز در شهر راین موجود می باشد که تاریخچه ای به قدمت زنجان دارد .

مهدیه زحمتکش : ایرانیان از دیرباز در بین جهانیان از جنگاوران بی‌باک و جهانگشایان چیره‌دست شناخته شده‌اند و از این رو برخورداری از ابزارهای جنگی مناسب برای آنان را بیش از دیگران ضروری می کرد.

منابع موجود از جمله شاهنامه فردوسی، اختراع بسیاری از اشیاء از آن جمله نرم‌کردن آهن و ساخت ابزار جنگی را به جمشید نسبت می دهند، ولی آنچه مسلم است استفاده از جنگ‌افزار با تاریخ انسان همراه بوده است.در ایران سابقه صنعت چاقوسازی را در زمانهایی باید جستجو کرد که داشتن سلاحی سرد از ضروریات زندگی هر فرد به شمار می‌رفت.

با ورود سلاح گرم به بازار بتدریج حمل و استفاده از سلاح سرد منسوخ شد و صنعت شمشیرسازی نیز رو به افول گذاشت و در زمان حاضر در حد چاقوسازی و ساخت اشیاء برنده مورد نیاز روزمره زندگی به حیات خود ادامه می‌دهد و در این میان یکی از شهرهایی که صنعت چاقوسازی و ساخت اشیاء برنده را حفظ کرده و بیشترین شهرت و معروفیت را در ایران دارد، شهر زنجان است البته در کرمان نیز در شهر راین موجود می باشد که تاریخچه ای به قدمت زنجان دارد .

نعمت چاقوسازی در زنجان بطور قطع ماحصل عواملی چون موقعیت جغرافیایی و نقش زنجان در جنگهای مختلف تاریخی قبل و بعد از اسلام، موقعیت استان نسبت به استانهای همجوار، قرار گرفتن بر سرراه تمدنهای شرقی، غربی و نزدیکی به فلات مرکزی، وجود و فراهم بودن مواد اولیه و معادن غنی آهن و مس می‌باشد.

در بررسی‌های به عمل آمده و با توجه به شواهد و مدارک به دست آمده تعیین تاریخ دقیق و مشخص پیرامون زمان شروع این صنعت در استان کرمان مقدور نمی‌باشد.

قدیمی‌ترین چاقوی به دست آمده از مجموعه‌ی مردان نمکی در معدن نمک چهرآباد ‘ روستای حمزه‌لو ‘ متعلق به هیجده قرن پیش می‌باشد، این چاقو دارای دسته‌ای از شاخ بز و طول آن 11 سانتی‌متر است که با استفاده از دو میخ پرچ به تیغه‌ای متصل گردیده که طول تیغه 5/8 سانتی‌متر اندازه‌گیری شده است.

غلاف این چاقو از جنس چرم و با بندی از جنس چرم به لباس وی متصل بوده است، طول غلاف 5/15 سانتی‌متر می‌باشد، در عرض آن شکافی تعبیه شده که احتمالاً وسیله‌ای شبیه گوش‌پاک‌کن یا نوعی سنجاق در آن جاسازی شده است.چاقوی مزبور را می توان به عنوان اولین و قدیمی‌ترین سند موثق به دست آمده در خصوص صنعت چاقوسازی زنجان نام برد.

در دوره‌ی صفویه استادانی چون عبدالغفار سکاک در زمینه چاقوسازی زنجان نقش مهمی در رونق این صنعت مهم داشته اند.این صنعت تا دوره‌ی قاجاریه، یعنی تا سفر ناصرالدین شاه به فرانسه به همین سبک ادامه داشت و معروفترین آنها چاقوهای کرند و یا چاقوهای ساخت حسن ( حسن نام استاد زنجانی از استادان آن دوره می‌باشد ) بوده است.

از حدود قرن 10 هجری قمری شهر زنجان یکی از مراکز مهم صنعتی بوده است که در آن کارگاههای مختلف اسلحه‌سازی دایر و چاقوسازی نیز یکی از صنایع جنبی آن، محسوب می‌شد.

با کشف مجموعه‌ی منحصر به فرد مردان نمکی، پیشینه‌ی تاریخی این صنعت در زنجان از هیجده قرن پیش به طور قطع مشخص است و از جمله مدارک موثق دیگر از سازمان اسناد ملی کشور می‌توان به مکاتبات معمول شده و یک برگ صورتجلسه‌ چاقوسازان که در تاریخ 1323 شمسی انجام یافته اشاره کرد، در این سند ذی‌قیمت اسامی و امضاء 31 نفر از چاقوسازان زنجانی قید شده است.

از آنجایی که صنعت چاقوسازی استان زنجان از قدیم الایام به صورت دستی بوده و می‌باشد، استادکاران ابزار کار مورد نیاز شامل مته‌های کمانی، گیره‌های دستی و سوهان را خود، تهیه می‌کردند و هم‌اکنون نیز با گذشت زمان و پیشرفت تکنیک و صنعت ابزار کار چاقوسازان چندان تغییری نکرده است.

چاقوها با توجه به سلیقه، ذوق و نیز هنر نمایی استادکاران و به منظور بازاریابی و جلب رضایت متقاضیان، در ابعاد متفاوت تهیه و به بازار عرضه می شوند که بعضا جنبه‌ی نمایشی و موزه‌ای نیز دارند.

این تولیدات عموما جنبه کاربردی و مصرفی دارند که با در نظر گرفتن نوع کاربرد آنها این چاقو ها را می توان به چاقوی ضامن دار معمولی، ضامن‌دار مغزی، ضامن دار فشاری، متری یا قلم‌تراش، انواع کاردهای شکاری و صحرایی، کاردهای آشپزخانه،‌ انواع قمه، ‌چاقوهای قصابی،‌ سلاخی،‌ قصابی، باغبانی و پیوندزنی،‌ انواع ساتور و کارد کباب پزی،‌ تقسیم کرد که این ساخته ها در انواع و اقسام مختلف و اندازه‌های گوناگون با تزئینات متعدد ساخته می‌شوند.

استادکاران معمولا در یک نوع خاص از تولیدات تبحر بیشتر دارند و ساخته‌های خود را در آن زمینه جهت فروش تولید، و به بازار عرضه می‌کنند و بدان سبب نیز به معروفیت می رسند. صنعتگران محصولات خود را بعضا بر اساس سفارشات قبلی تولید و پس از این که تعداد آن به حدود 10 تا 15 عدد برسد، جهت فروش به فرشگاه‌های مربوطه عرضه می کنند، قیمت گذاری محصولات با توجه به توافق‌های حاصله بین سازنده و فروشنده انجام می گیرد، استادکاران 50 درصد قیمت فروش را هزینه مواد اولیه و مابقی قیمت فروش را حق‌الزحمه‌ی خود برآورد می‌کنند.

محصولات عموما به صورت خرده فروشی در اختیار مشتریان قرار می‌گیرد، در این بین بیشترین خرید را افراد غیربومی و مسافران که در فصل خاصی از سال به خصوص تابستان به شهر زنجان مسافرت می کنند تشکیل می‌دهند و کارد آشپزخانه و چاقوی جیبی بالاترین میزان تولید و فروش را به خود اختصاص می دهند و قلم‌تراش از کمترین میزان فروش و تولید برخوردار است.

فروش تولیدات به صورت عمده، معمولا از طریق چند فرشگاه خاص و یا شرکت تعاونی انجام پذیرفته و نواحی اطراف و شهرستان‌ها و استان‌های دیگر کشور فرستاده می‌شود.با بررسی‌های به عمل آمده صنعت چاقوسازی در زنجان تنها توسط مردان انجام می‌ گیرد و مشارکت زنان در این امر کم‌رنگ و نامحسوس می‌باشد.

معمولا در یک کارگاه چاقوسازی تعداد سه نفر مشغول به کار می‌باشند، صنعتگر اصلی به عنوان استادکار و دو نفر دیگر نیز شاگرد و کارآموز می‌باشند.حرفه چاقوسازی درزنجان تقریبا حالت موروثی و خانوادگی دارد این صنعت به عنوان یک هنر درآمدزا معمولا از پدر به فرزند و یا به برادر رسید، و این روند همچنان نیز ادامه دارد.