حنای یزد همیشه رنگ می‌دهد!/ کوچه مازاریها
توریسم آنلاین: در خیابان کاشانی یزد، کوچه‌ای هست که نامش توجه هر تازه واردی را به خود جلب می‌کند: کوچه مازاریها.
مازاریها، کارخانه‌ها و یا در عمل آسیاب‌هایی هستند که در آن‌ها چیزی را می‌سایند. لغت مازاری از واژه «ماز» به معنی چرخ و نورد می‌آید. حناسایی‌ها که در آن رنگ حنا را می‌ساییده‌اند، خاص‌ترین نوع این کارگاههای کوچک هستند.
یزدی‌ها می‌گویند نوع سنگی که حنا را با آن می‌سایند، از کوه‌های مهریز در نزدیکی یزد می‌آید و خاص است. این نکته که با وجود درختچه حنا در بلوچستان و بم، همیشه بهترین حنا را در یزد می‌ساییده‌اند، شاید درستی حرفشان را تأیید کند.
رایحه خوش دارچین تا وقتی که با هُرم کویر در هم می‌پیچد، دلنشین است، اما پایت را که داخل یکی از مازاریها می‌گذاری، عطر ادویه چنان گیجت می‌کند که از خود بی خود می‌شوی و تازه می‌فهمی چرا آن جوانان خسته سیه چرده، که اکثرشان بلوچ یا افغانی‌اند، ساعتی یکبار برای استنشاق هوای تازه، می‌روند روی بام‌های کوتاه یا پله‌های سنگی کنار در!
مازاریها، سنگ بسیار بزرگی دارند که قطر آن حدود سه متر است. در وسط مازاریها سکویی به ارتفاع حدود چهل سانت قرار دارد که سنگ مازاری روی آن می‌چرخد. در مرکز سنگ، محوری هست که چوبی در داخل آن قرار می‌گرفته و آن را به شتر می‌بسته‌اند. مازاریها از دسته بناهای درون‌گرا هستند و نورشان عموماً از سقف تأمین می‌شود.
از ویژگی دیگر معماری مازاریها، اتاق‌هایی در چهار گوشه حیاط خانه‌ها است. این اتاق‌ها، محل نگهداری مواد نکوبیده، نیم‌کوب و الک شده حنا بوده است.
یک حجره مازاری چطور معماری می‌شود؟
روی سقف کارگاههای مازاری ها دریچه کوچکی هست که اگر آن را بپوشانید، کل کارگاه غرق در تاریکی می‌شود. در میانه کارگاه، سکوی نیم‌متری قرار گرفته و روی آن سنگ آسیابی مثل سلطانی که به تختش تکیه زده باشد، جا خوش کرده. این سنگ بزرگ و گرد که ممکن است با دست تراشیده شده باشد، اصلی‌ترین ابزار برای ساییدن حنا و ادویه در یک کارگاه مازاری است. در گذشته‌های دور برای گرداندن سنگ آسیاب از چهارپایان استفاده می‌کردند و حالا می‌توانید در گوشه‌ای از کارگاه یک موتور کوچک را ببینید که کار چهارپایان بی‌زبان را گردن گرفته است.
یک حجره مازاری چطور معماری می‌شود؟در گوشه‌ای از کارگاه اتاق‌ها یا حجره‌هایی قرار دارد که محل انبارش حناهای نساییده و برخی از ادویه‌ها است. یکی دیگر از اتاق‌ها نیز به دوخت کیسه کرباس و بسته‌بندی حنا اختصاص پیدا کرده است.
وقتی پا به کارگاه می‌گذارید غبارهای رقصان حنا در هوا شاید بینی‌تان را پر کند. وقتی چشمانتان به نور کم کارگاه عادت کرد، تازه زیبایی تاریخ را در مقابل چشمانتان خواهید دید.
چرا کاسبی حنا در یزد می‌گیرد؟
شغل مازاری از جمله حرفه‌های اصلی مردم یزد بوده و علت اصلی رونق آن نیز بده‌وبستان تاجران یزدی با کشور هند و کشورهای حوزه خلیج فارس بوده است. تاجران یزدی از اولین کسانی بودند که با جمع‌آوری برگ حنا از نقاط مختلف کشور آن را در کوچه مازاری ها می‌ساییدند. این موضوع خود عامل مهمی در شهرت کوچه مازاری ها یزد در ایران و کشورهای اطراف بوده است.
اهالی کوچه مازاری ها از چه وسایلی استفاده می‌کردند؟
کسبه و اهالی کوچه مازاری ها برای تجهیز کارگاه خود و همین‌طور جلوگیری از هدر رفتن زمان و انرژی، دستگاه بافت گونی و کیسه برای بسته‌بندی حنا و دیگر محصولات خود در گوشه‌ای از حجره درست کردند. بنابراین اگر وارد یکی از این حجره‌ها در کوچه مازاری ها یزد شوید، می‌توانید تجهیزات تکمیلی فرآیند آسیاب و بسته‌بندی حنا و ادویه‌جات را نیز ببینید. جالب است بدانید که استادکاران قدیمی برای دوختن کیسه‌های حنا از دستگاه‌های دوخت استفاده نمی‌کردند و کیسه‌های کرباس را با دست می‌دوختند.
اهالی کوچه مازاری ها از چه وسایلی استفاده می‌کردند؟الان کوچه مازاری ها در چه حال است؟
کوچه مازاری ها یزد نیز مانند بسیاری از راسته بازارهای سنتی ایران به مرور زمان ماهیت کاربردی خود را از دست داده و بخش عمده‌ای از آن به محلی برای گردشگری تبدیل شده است. اما هنوز هم هستند حجره‌هایی که سر در و ورودی آن‌ها با تابلوهایی جدید و دیوارهایی که دیگر رنگ و بوی گذشته را کمتر دارند، تزئین شده است. اما اگر وارد حجره‌ها شوید، انگار از قرن بیستم وارد قرنی شدید که پدرِ پدربرزگ‌تان در آن زندگی می‌کرده است.
دخمه زرتشتیان یزد و دیدار با مردگان
در حال حاضر تنها چند مازاری در یزد مشغول به کار هستند و بازار دیگر آن رونق و شور قدیمی را ندارد. در مقابل، بسیاری از حجره‌ها به جای ساییدن برگ حنا به ساییدن ادویه‌های مختلفی روی آورده‌اند که بازار بهتری دارد.
بنابراین همان چند حجره‌ای که مشغول حناسابی هستند تمام بار حفظ این حرفه را به تنهایی به دوش می‌کشند. با وجود اینکه بازار مصرف حنا از استان یزد به استان‌های همجوار و کشورهای همسایه کشیده شده، مقدار اعظم تولید حنای کوچه مازاری ها عملاً به استان‌های دیگر فرستاده شده یا به کشورهای همسایه صادر می‌شود.
الان کوچه مازاری ها در چه حال است؟چرا مازاریها؟
برای خیلی از ما، نام مازاریها برای یک راسته بازار یا یک کوچه می‌تواند نامی عجیب باشد. نامی که در استان یزد داستانی پشت خود دارد و به ریشه و اصل زبان یزدی برمی‌گردد. کلمه مازاری که از واژه «ماز» گرفته شده، ترکیبی زیبا است که نشان‌دهنده ماهیت و نوع فعالیت در حال انجام در این کوچه است.
ماز در زبان یزدی به معنای «چرخ» است و مازاری نیز آسیاب‌هایی هستند که برای ساییدن از آن‌ها استفاده می‌شود. در راسته یا کوچه مازاری ها، بازاری‌ها و کسبه برای ساییدن برگ حنا و تبدیل آن به پودری سبزرنگ، معطر و پُرخاصیت، از چرخ‌های آسیاب سنگی بزرگی استفاده می‌کنند.
چرا مازاریها؟همان‌طور که اشاره کردیم، این راسته قدمتی بیش از ۷۰۰ سال دارد و شاید اگر به دیوارهای هر حجره نگاه کنید، لایه‌هایی از پودر حنا را می‌بینید که در طول سالیان سال روی دیوار نشسته و نقش‌هایی طبیعی را ایجاد کرده‌اند.
چه جاذبه‌ای در این کوچه وجود دارد؟
مدتی است که به منظور جذب گردشگر و شناساندن هنر دست مردمان دیار یزد، کوچه مازاری ها مرمت شده و تقریباً ظاهر حجره‌ها یکدست شده است. از طرفی به منظور آشنایی بیشتر گردشگران با ماهیت کار این راسته و مردم یزد، مراسم‌ها و نمایشگاه‌های مختلفی در کوچه مازاری ها برگزار می‌شود که از آن جمله می‌توان به نمایشگاه‌های هنری، تئاتر خیابانی، نمایشگاه هنرهای تجسمی و مراسم نقد کتاب اشاره کرد. بنابراین اگر به یزد سفر کردید و خواستید از کوچه مازاری ها دیدن کنید، می‌توانید از این نمایشگاه‌ها و مراسم‌های فرهنگی نیز استفاده کنید.
کوچه مازاری هااگر به این راسته رفتید، می‌توانید علاوه‌بر خرید حنای اعلا با کیفیتی فوق‌العاده، از حجره‌های مختلف دیدن کنید و با فرآیند آسیاب برگ‌های حنا، تهیه پودر حنا، بافت کیسه کرباس، بسته‌بندی و دوخت کیسه‌های حنا آشنا شوید. اگر دیدن فرآیند تهیه یک محصول می‌تواند برای شما جذاب است، گذر از کوچه مازاری ها را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
کوچه مازاری هااز دیگر جاذبه‌های اطراف کوچه مازاری ها یزد می‌توان به رستوران شاه مردان و کافه مازاری اشاره کرد. وقتی داخل رستوران یا کافه نشسته‌اید می‌توانید تکاپوی استادکاران را در کارگاه حناسابی ببینید.
