قصه عاشقانه یاغی قلعه کرشاهی!

دژ کرشاهی، قلعه‌ای نظامی است از توابع شهرستان آران و بیدگل که به فاصله ۲۴ کیلومتر از کمپ گردشگری متین آباد قرار دارد.

توریسم آنلاین:  عاقبت کار این یاغی نازکدل و هنردوست به جایی رسید که با برومند شدن پسرانش از زی صوفی گری خارج شد و جامه عیاری و طراری بر تن کرد و بنای باجگیری و ظلم و ستم به مردم را گذاشت.در واقع، یاغی قلعه کرشاهی که در دنیای شیدایی آنچنان اسیر کمند سلطنت صاحب قلعه عشق می شد، در عرصه آوردگاه نظامی هم وضع بهتری نداشت و به رغم سال‌ها یکه تازی و سرکشی بی امان، بالاخره جان بر سر این‌کار گذاشت.

نایب حسین خان طی سه مرحله یورش نیروهای دولتی به دلیل مجهز نبودن به توپ و در واقع تسلیح دشمنانش به این نوع آتشبار ویرانگر که هم اینک آثار شلیک آنها بر روی حصارهای قلعه نیز پیداست شکست خورد و هربار هم از این دژ به سمت دروازه «سین» کاشان گریخت و یک بار نیز هنگام گریز درروستای موسوم به «خمبه دوره» استحکامات دفاعی ساخت، اما در آنجا نیز دوامی نیاورد و در برابر یورش سربازان حکومتی با ناکامی مواجه شد.

البته یاغی نایب حسین خان در ارتفاعات «یخاب» و «سیاه کوه» در۳۰ کیلومتری شمال دژ کرشاهی نیز دارای کمینگاه هایی بوده که در مواقع مقتضی از آنها استفاده می کرده است.

این یاغی شیدا در ادامه این جنگ و گریزها در نهایت به همراه «علی خان» یکی از فرزندانش به دست «چراغعلی خان» معروف به «سردار صولت» در روستای موسوم به «نشلج» واقع درجنوب غربی کاشان(زادگاه همسر دومش) دستگیر و به تهران منتقل شد و چنانکه در یکصدوسی و دومین شماره نشریه «رعد» ثبت شده است، در تاریخ ۲۰ ذیحجه ۱۳۲۷ قمری(۱۱ دیماه ۱۲۸۸) در تهران اعدام شد.

قلعه کرشاهی با این تاریخ اسرارآمیز و معماری پیچیده‌اش در دل کویر با آن که می‌تواند جاذبه‌ای برای سفرهای کویری باشد و شایسته مرمت، حفاظت و احیای دوباره است، اما سال‌هاست به حال خود رها و به متروکه‌ای مخروب تبدیل شده است و فقط هر از گاهی مقصد کویرنوردان و گردشگران می‌شود.

دژ کرشاهی، قلعه‌ای نظامی است از توابع شهرستان آران و بیدگل که به فاصله ۲۴ کیلومتر از کمپ گردشگری متین آباد قرار دارد. جغرافیای دقیق قلعه کرشاهی در شمال تپه‌های شنی موسوم به ریگ شق و در نزدیکی ارتفاعات کوه یخ آب در استان اصفهان قرار دارد.

این قلعه تدافعی از جهت سازماندهی و انسجام فضایی یکی از کامل‌ترین و مستحکم‌ترین قلعه‌های منطقه محسوب می‌شود. واژه کرشاهی از کاریزشاهی گرفته شده است. این قلعه در زمان حمله مغول به عنوان پایگاهی برای مبارزه، به خوبی توانسته در جنگی نابرابر مقابل یورش وحشیانه دشمن مقاومت کند.

قلعه اسرارآمیز خشتی

آنطوری که می گویند، نایب حسین با پسرانش بعد از تراژدی مرگ همسر محبوبش، به مرور شروع به گردنکشی کرد و با حکومتی ها درافتاد ضمن اینکه مردم نیز از دستش آسوده نبودند.

دیدار از پاتوق دزدها در این سفر نجومی حتما می‌تواند موضوع جذابی هم برای یک سفر ماجراجویانه باشد؛ کمینگاه‌هایی که از زمان‌های دور باقی مانده‌اند و برگی از تاریخ ایران را تشکیل می‌دهند. بر روی «دژ کرشاهی» یا «قلعه دزدها» در نزدیکی روستای ابوزیدآباد هنوز هم آثار گلوله‌های توپ از نبرد نیروهای دولت رضاشاه و حسین کاشی، یاغی معروف دیده می‌شود.  برای رفتن به ابوزیدآباد برای عکاسی نجومی و دیدن قلعه‌ای که روزگاری کمینگاه راهزنان کویری بوده، باید ۷۰ کیلومتر از شهرستان آران و بیدگل استان اصفهان دور شد و پس از گذر از ابوزیدآباد، راه روستای قاسم آباد را در پیش گرفت، ۳۰ کیلومتر بعد از روستا، قلعه دزدها دیده می‌شود.

پس از عبور از شهر ابوزیدآباد از توابع شهرستان آران و بیدگل، به روستایی به نام قاسم‌آباد می‌رسید که پس از ورود به روستا و گذر از آن، راه خاکی به سمت شمال وجود دارد که پس از طی مسافت ۳۰ کیلومتر به قلعه کرشاهی می‌رسد. از مرنجاب هم می‌توان به این قلعه رفت، دژ در حاشیه غربی کوه‌های یخ آب است.

دژ زیبای کرشاهی یا قلعه دزدها از شاهکارهای معماری دوران مشروطه (قاجار)  است. این بنا کاملأ با خشت خام احداث گردیده و دارای 5 برج بزرگ دیده بانی است. قلعه دارای غرفه‌ها و اتاقک‌های تودرتواست و دور تادور آن را خندق بزرگ باروش مهندسی زیبائی بنا کرده‌اند تا از نفوذ دشمن به آن جلوگیری شود. قلعه کرشاهی یا گهر شاهی که در اصطلاح محلی به «قلعه کر» نامور است.

شالوده بنای این قلعه به قبل از اسلام باز می‌گردد و در دوره‌های مختلف از جمله در زمان حمله مغول بازسازی شده تا جلوی پیشروی دشمن که از راه کویر قصد حمله به نواحی مرکزی ایران را داشت، گرفته شود.

طراحی منحصربه‌فرد

این قلعه در زمان حمله مغول‌ها ‌پایگاهی برای مبارزه بود و‌ به خوبی توانست در جنگی نابرابر چند روز مقابل یورش وحشیانه دشمن مقاومت کند. سربازانی که در زمان حمله با مغولان می‌جنگیدند بعد از رشادت‌های فراوان و وارد کردن تلفات سنگین به دشمن، وقتی لشکر عظیم مغول را می‌بینند که مانند مور و ملخ از هر سو می‌تازند، ترجیح می‌دهند از داخل قلعه به مبارزه و مقاومت ادامه دهند.

مغولان قلعه را محاصره می‌کنند، ولی از همان ابتدا مشخص بود که این بنای مستحکم‌، بیدی نیست که با این بادها بلرزد و به راحتی تسلیم شود. ساختار پیچیده قلعه، تسخیر آن را دشوار کرده و در طراحی آن‌، اصول دفاعی بخوبی پیش بینی شده بود.

حیاط بزرگ میانی قلعه که در میان آن، انبار حوض بزرگی وجود دارد و اتاق‌های شاه‌نشین زمستانی و تابستانی، انبار، اصطبل‌های طویل و بزرگ و برج‌های ستبر و بلند را جانمایی کرده با ترکیب و در هم‌گسیختگی فضاهای مختلف، طراحی منحصر به فرد این قلعه را به رخ می‌کشاند.

دور تا دور قلعه دو دیوار محکم کشیده شده‌، و برج‌های دیده بانی که تیراندازان در آن مستقر بودند کمی متمایل به بیرون ساخته شده بود تا به تمام محوطه اطراف اشراف و تسلط داشته باشند.

ضمن اینکه بین دیوار دوم و دیوار اصلی قلعه، خندق و کانالی به دهانه ۵ متر کنده شده و اگر دشمن از دیوار اول و دوم می‌گذشت، در آن خندق زمین‌گیر می‌شد و فرصتی برای تیراندازان قلعه به وجود می‌آمد تا آنان را از پا در‌آورند‌. قلعه ٣ دیوار داشته که دیوار اصلی قلعه بلندتر از بقیه است، باقی مانده دیوار اول در ضلع شرقی پابرجاست.

شاهکار نظامی

قلعه محاصره می‌شود با این تصور که وقتی آب و آذوقه ساکنان آن تمام شود، تسلیم خواهند شد. اما غافل از اینکه معماران و سازندگان این شاهکار نظامی، حتی برای محاصره شدن هم پیش بینی کرده اند و در کویر خشک و بی آب و در چنین دشت وسیعی‌، قلعه را در جایی ساخته اند که سطح زمین با سفره‌های آب زیر زمینی‌، کمترین فاصله را دارد‌. به طوری که با کندن کمتر از پنج متر به آب می‌رسیدند. حوضی که اکنون نیز در وسط حیاط قلعه به چشم می‌خورد 5/1 متر عمق دارد و تا چند سال پیش‌، همیشه پر از آب بوده است. (برکه و آبگیری که در محوطه غربی وجود دارد، هنوز هم کاملا پرآب است و تشنگی مسافران کویر را برطرف می کند). بنابراین انتخاب مکان ساخت قلعه‌، در حالی که می‌توانست در هر جای دیگری از کویر ساخته شود‌، به نوبه خود‌، نشانگر درایت و دانش معماران آن است‌.

در آن زمان‌، در قلعه‌های ایرانی برای مقاومت در برابر محاصره‌، خرما و خشکبار و مخصوصا عسل را در کوزه و خمره‌های بزرگ نگهداری می‌کردند و با استفاده مقدار کمی از آن، انرژی مورد نیاز بدن خود را به خوبی تامین می‌کردند و بدین ترتیب برای چندین سال آذوقه داشتند‌. (عسل طبیعی فاسد نمی شود، در اهرام مصر مقداری عسل از ٣۵٠٠ سال پیش یافت شد که کاملاً سالم و قابل استفاده بوده‌)‌.

هنگام محاصره‌، سربازان از تونل‌های مخفی که از داخل به خارج قلعه کنده شده بود‌‌، شبانه به دشمن شبیخون می‌زدند و تعدادی از آنان را می‌کشتند. قلعه در دوره‌های مختلف بارها بازسازی شده تا جلوی پیشروی دشمنانی را که قصد داشتند از راه کویر به مرکز ایران نفوذ کنند بگیرد. پس از آن قلعه مقر حاکمان و راهزنان دیگر شده است. آخرین‌بار هم همان راهزن معروف دوره رضاشاه، حسین کاشی قلعه را بازسازی کرد، البته در اواخر دوره قاجار.

یاغی عاشق پیشه

جای تعجب است اما این بنا، با همه مختصات دفاعی و نظامی‌اش که مالکش آدم طرار و سرکش دوران و خطه خود محسوب می شده، در واقع بارگاه و جولانگاه شخصی با روحی عاشقانه و لطیف بوده است.

نایب حسین، یاغی اواخر دوره قاجار که به همراه ۹ پسر و نیروهای تحت امرش کل منطقه کاشان را تحت جولان و سیطره خود داشته، نواده شخصی به نام «هاشم بیگ» است که کریم خان زند، او و طایفه اش را از سمت خرم آباد به سمت کاشان تارانده بود.

آنطوری که می گویند، نایب حسین با پسرانش بعد از تراژدی مرگ همسر محبوبش، به مرور شروع به گردنکشی کرد و با حکومتی ها درافتاد ضمن اینکه مردم نیز از دستش آسوده نبودند. بر اساس کتب و مستندات موجود، نایب حسین خان پیش از ورودش به عصرخشونت، طراری و یاغی گری،دارای صفات روحی پهلوانی و لطیفی بوده است که از او یک چهره متناقض را به نمایش می گذارد.

جالب اینکه، این مرد خیره‌سر که وجهه نظامی‌گری و یاغی‌گری‌اش و به تبع بناسازی دژاش، اسباب شهرتش شده، علاوه بر داشتن طبع شعر و موسیقی به اصل ازدواج توام با عشق پاینبد بوده است. با چنین روحیه ای او تا۳۰ سالگی دل درگروی کسی نداد تا اینکه دلباخته دختری به نام «تاج» شد و او را به همسری برگزید اما «تاج» در هنگام زایمان به همراه نوزاد خود جان به جان آفرین تسلیم کرد و حزن گرانبار این واقعه باعث شد نایب حسین سر به بیابان بگذارد و بعد از مدتی براثر آشنایی با یک درویش به نام «مهدی قلی قوچانی»، راه آسیای میانه و کشورهای روسیه ، افغانستان و هندوستان را در پیش گرفت.

عاشق سرخورده در این سفر متاثر از مرشدش ضمن یافتن گرایشان صوفیانه، حافظه خود را به گنجینه ای از کلمات قصار و امثال و اشعار نغز قرار داد. نایب حسین خان همچنین در خلوتش نی می نواخت و با صدایی خوش،آواز می خواند و گهگاه نیز شعر می سرود و حتی برای یارانش نقالی هم می کرد. این عاشق دلشکسته که تا این مقطع از عمر خود وارد عصر گردنکشی نشده بود، در راه بازگشت به کشور مرشد خود، مهدی قلی قوچانی را در مشهد از دست داد و همین واقع روی او اثر عمیق گذاشت.

او که درکاشان در سلک پهلوانان بود، بعد از بازگشتش دو بار دیگر نیز تن به ازدواج داد: بار اول دختری از روستای «نشلج» کاشان و بار دوم دختری تهرانی از اهل دربار را به عقدش درآورد که ثمره آنها ۹ پسری بودکه فرزندان خلف پدر در عرصه یاغی گری شدند و حتی یکی از آنها به نام «ماشاالله خان» که توسط حاکم وقت کاشان در حد مقام سرهنگی نیز منزلت پیدا کرده بود، در عرصه یاغی گری نیز گوی سبقت را از پدر ربود.

چگونگی دسترسی به قلعه کرشاهی

این قلعه در قسمت شمال شرقی شهر ابوزیدآباد از روستاهای آران و بیدگل واقع شده.  برای دسترسی به کرشاهی باید از ابوزیدآباد عبور کنید تا به روستایی به نام قاسم‌آباد برسید.

پس از ورود به روستا و گذر از آن، راه خاکی به سمت شمال وجود داره که بعد از گذشت سی کیلومتر، قلعه خودش رو به شما نشون می‌ده. در مسیر دوم می‌تونید بعد از رفتن به شهرستان آران و بیدگل، خودتون رو از سمت شهر بادرود به روستای متین آباد برسونید و از شمال آن در راه خاکی که پیش روتونه عبور کنید و به کرشاهی می‌رسید.

مسیرهای دیگه‌ای هم وجود دارند مثل عبور از کویر مرنجاب، اما باید با ماشین شاستی بلند برید تا گیر نکنید پس این دو راه مسیر آسان‌تری برای دسترسی به قلعه کرشاهی است.