آیین قالی شویان مشهد اردهال

توریسم آنلاین : «جمعه قالی» نزدیک است. اهالی روستاهای “خاوه اردهال” و “فین” در مشهد کاشان این روزها در تکاپوی تدارک آیین قالی شویان هستند.

رحمان محرابی : مراسم معروف به آیین قالی شویان مشهد اردهال که در روستاهای نزدیک  کاشان برگزار می شود، یک میراث فرهنگی ناملموس ایرانی است که در سال ۲۰۱۳ میلادی، در فهرست یونسکو به ثبت رسیده است. این آیین در دومین جمعه مهر ماه برگزار می شود.

به گزارش توریسم آنلاین ، این رویداد آیینی، یکی از جذابترین رویدادهای فرهنگی ایران است. در واقع، این تنها آیین اسلامی است که در ایران آن را بر اساس تقویم شمسی برگزار می کنند. تمام آیینهای مذهبی دیگر بر اساس تقویم قمری برگزار می شوند.

بر اساس نقل قول هایی از منابع مختلف، طی اولین قرن پس از ظهور اسلام ساکنان، “چهل حصاران” (نام قدیمی کاشان) و فین از حکمرانان بسیار در عذاب بودند. بنابراین، آنها نامهای به محمد باقر (ع)، پنجمین امام شیعه، نوشتند و از وی درخواست کردند که شخصی را به آنجا بفرستد که اسلام واقعی و امامت را در این منطقه ترویج و اصلاح کند.

بنابراین، اما محمدباقر (ع) پسرش را که ۳۲ سال سن داشت برای کمک به آنها فرستاد. او کسی بود که بعدها به نام “سلطان علی” شناخته شد، ترویج و آموزش مطالعات اسلامی را در بین مردم آغاز کرد.

از آنجا که این امامزاده، در قلب مردم جا باز می کرد، حکمرانان احساس خطر کردند و علیه وی دسیسه چینی کردند.

سرانجام، او را در حال عبادت به شهادت رساندند. زمانی که این خبر به ساکنان روستای فین رسید، آنها با گرز و چماقهای چوبی در دست، به سمت مشهد اردهال حرکت کردند. آنها به محل شهادت رسیدند و پس از انجام “غسل” پیکر امامزاده، او را دفن کردند. سپس در حالی که نفرت خود را از این اقدام با گرداندن گرز و چماق در هوا نشان می دادند، رهبر محبوب شان را به خاک سپردند.

آیین قالی شویان و ریشه شناسی آن

کلمه “قالی” به معنی فرش است. “شویان” اسم “شستن” است. بنابراین واژه قالی شویان به آیین شستن فرش اشاره دارد. البته، این یک رویداد خاص است که در آن، فرش شستن یک اقدام نمادین است که در آن منطقه انجام میشود و باقی مراسم در امامزاده انجام می شود.

هر ساله، حدود ۲۰۰۰ نفر در این مراسم شرکت می کنند. آنها ابتدا دست به کارسوگواری و مویه برای امامزاده می شوند. سپس، یکی از فرشهای بارگاه امامزاده علی، فزرند امام محمد باقر (ع)، را به چشمه ای در فاصله ۱۵۰ متری بارگاه می برند تا آن را در آنجا بشویند. این فرش، نماد فرشی است که پیکر بی جان امامزاده را در آن پیچیده بودند.

اینجا، عزاداران این سنت را به عنوان نماد شستن خون امامزاده از فرش انجام می دهند. گروه دیگری به طور نمادین با گرداندن چماق های چوبی در هوا، با قاتلان امامزاده می جنگند. آنها به دنبال اولین گروه می روند که قالی شوها بودند. پس از اینکه اولین گروه به بارگاه وارد شدند و فرش را به جای خود برگرداندند، با گروه دوم ملاقات می کنند.

گروه گرز و چماق در دست به سمت بارگاه می دوند و به منظور ادامه مبارزه با شکنجه گران امامزاده، هلهله می کنند. تمام اینها نمادین است و هیچ تصادمی بین اعضای گروه رخ نمی دهد و در واقع بخشی از مراسم عزاداری است.

از آنجا که این آیین در حدود همان زمانی برگزار می شود که مراسم مهرگان برگزار می شود، بسیاری بر این باور هستند که بین این دو سنت رابطه ای وجود دارد. مهرگان یک آیین باقیمانده از اجراهای محلی ای است که داستان “سیاوش” را بازی می کنند. این گونه به نظر می رسد که قالی شویان محتوای اصلی داستان سیاوش را نگه داشته و پس از اسلام ظاهر آن را تغییر داده است.

طبق تقویم باستانی ایران، هر روز از هر ماه، نام خاصی دارد. طی ماه “مهر” این تقویم، شانزدهمین روز ماه هم “مهر” نام دارد. بنابراین، باید قطعا ارتباطی بین زمان جشنواره “مهرگان” و آیین قالی شویان وجود داشته باشد.

از طرف دیگر، دیگران بر این باور هستند که این یک میراث فرهنگی ناملموس است که ریشه آن در “آیین پرستش و ستایش تیشتر” و “آیین طلب باران” دارد. اگر این درست باشد، ساختمان بارگاه امامزاده را میتوان در اصل یکی از معابد تیشتر دانست. برخی همچنین اعتقاد دارند که قدمت این بنا به قرن هفتم بر می گردد.

لازم به ذکر است که در مذاهب بسیاری برای از دست دادن رهبران و شخصیتهای اسطوره ای عزاداری می شود. فرهنگ ایران باستان پر از چنین شوالیه ها و اسطوره ها (پهلوانان)، رهبران مذهبی و مبارزان مشهور است. برگزاری مراسم یادبود برای ایشان همیشه ارزشی والا تلقی می شده است. به علاوه، از دست دادن کسانی که مایه مباهات کشورمان بوده اند، درد و رنج عمیقی برای ما ایجاد کرده است.

هفته جار

از زمان باستان تصمیم گیری درباره تعیین زمان دقیق برگزاری آیین قالی شویان برعهده ریش سفیدان فین بوده است. ضمنا، پس از اتخاذ تصمیم نیز، شخصی باید زمان برگزاری را به اطلاع همگان می رساند.

یکی از رسوم قدیمی، که این روزها کمرنگ شده است حضور افراد اخبار پراکنی است که با جار زدن در مکانهای عمومی، همشهریان را از خبر آگاه کند. چنین مامورانی را به عنوان «جارچی» می شناختند و کار آنها را «جار» می نامیدند. در آن وضعیت، آنها از یک هفته قبل، زمان دقیق قالی شویان را اعلام می کردند.

در صورتی که هفته دوم ماه مهر با یکی از روزهای عزاداری ماه محرم، رمضان یا ولادت ائمه مصادف میشد، مراسم قالی شویان ، یک روز قبل یا بعد از این مراسم برگزار می شد. بنابراین، این خبر باید به گوش مردم محلی می رسید. ماموران جارچی کسانی بودند که این خبر را پخش می کردند.

شرکت کردن در چنین مراسم و آیین هایی، اگر همراه با بازدید از بناهای تاریخ انجام شود، تجربه بی نظیری خواهد بود. آیین قالی شویان ، نمونه فوق العاده ای از میراث فرهنگی ناملموس ایرانی است که باید آن را ببینید. بدون شک، این یک تجربه فرهنگی شگفت انگیز است که برای سالها در ذهن شما باقی می ماند.