بفرمایید دانو دست پخت قلعه بالایی ها!
در قلعه‌بالا، مادران با مشاهده‌ی نشانه‌هایی چون نازک شدن یا تیز شدن لثه کودک، که خبر از درآمدن اولین دندان می‌دهد، دست به کار می‌شوند و دانو را با عشق و دقت آماده می‌کنند.
توریسم آنلاین: جواد طیبی / «دانو» تنها یک غذای سنتی نیست بلکه یک فرهنگ است. میراثی ماندگار از عشق مادر و فرزند. شادی روییدن اولین دندان کودک و تقسیم این شادی با دیگران با کاسه های آش دانو.
دانو پزان آیینی کهن و سرشار از معناست؛ غذایی ساده و مغذی که در روستای قلعه‌بالا به مناسبت رویش نخستین دندان کودک پخته می‌شود و با تقسیم آن میان خانواده و همسایگان، شادی، همدلی و پیوندهای اجتماعی را زنده می‌کند.
آش دندانی، یکی از انواع آش‌های سنتی و اصیل ایرانی است که ریشه در آیین‌های خانوادگی و فرهنگی دارد. این غذای نمادین از دیرباز در مراسم دندان‌درآوردن کودکان تهیه می‌شده و همچنان جایگاه ویژه‌ای در میان خانواده‌های ایرانی، به‌ویژه اهالی روستای قلعه‌بالا دارد.در این آیین، خانواده‌ها به مناسبت رویش نخستین دندان نوزاد، آش دندانی یا «دانو» را می‌پزند و آن را با عزیزان خود به اشتراک می‌گذارند. این آش نه‌تنها نمادی از شادی و سلامت کودک است، بلکه فرصتی برای گردهمایی و تقویت پیوندهای خانوادگی نیز فراهم می‌آورد.
آش دندانی با ترکیبی از حبوبات مغذی مانند گندم، نخود، عدس و گاهی لوبیا تهیه می‌شود. این مواد غذایی سرشار از فیبر، پروتئین و مواد معدنی هستند و ب:ه همین دلیل، این آش یک وعده‌ی کامل و سالم برای تمام اعضای خانواده محسوب می‌شود. طعم دلپذیر، بافت لطیف و ارزش غذایی بالا، آن را به گزینه‌ای محبوب برای عصرانه، پیش‌غذا یا حتی غذای اصلی تبدیل کرده است.آش دندانی، فراتر از یک غذا، حامل پیام‌هایی از مهر، امید و آغاز مرحله‌ای نو در زندگی کودک است. حفظ و ترویج این سنت‌ها، گامی مؤثر در پاسداشت میراث ناملموس فرهنگی کشور به‌شمار می‌آید.
در قلعه‌بالا، مادران با مشاهده‌ی نشانه‌هایی چون نازک شدن یا تیز شدن لثه کودک، که خبر از درآمدن اولین دندان می‌دهد، دست به کار می‌شوند و دانو را با عشق و دقت آماده می‌کنند. این آش نه‌تنها نمادی از رشد و سلامت کودک است، بلکه فرصتی برای گردهمایی خانواده و جشن گرفتن این مرحله شیرین از زندگی نوزاد محسوب می‌شود.
این آش ساده اما مغذی، با ترکیبی از مواد اولیه در دسترس و سالم تهیه می‌شود.
مواد لازم :گندم ،نخود ،پیاز ،روغن ،نمک، فلفل، زردچوبه و آب
مراحل آماده‌سازی
پاک‌سازی و خیساندن حبوبات :نخود و گندم را به‌دقت پاک کرده و چندین بار با آب سرد می‌شویند. سپس آن‌ها را برای چند ساعت در آب می‌خیسانند تا نفخ نخود گرفته شود. در این مدت، آب نخود چندین بار تعویض می‌شود تا نخود اصطلاحاً “سبک” شده و آماده‌ی پخت سریع گردد.نیم‌پز کردن حبوبات: نخود و گندم را جداگانه نیم‌پز می‌کنند تا بافتی نرم و قابل ترکیب پیدا کنند.ترکیب و طعم‌دهی پس از نیم‌پز شدن، نخود و گندم را با هم مخلوط کرده و پیازداغ طلایی، نمک، فلفل و زردچوبه به آن افزوده می‌شود. این ترکیب به‌مدت نیم ساعت روی حرارت ملایم قرار می‌گیرد تا خوب جا بیفتد و طعم‌ها به‌خوبی در هم آمیخته شوند.
رسم تقسیم دانو
پس از آماده شدن، آش دندانی درون کاسه‌هایی ریخته شده و میان دوستان، آشنایان و اقوام تقسیم می‌شود. این بخش از آیین، نمادی از شادی، همدلی و آغاز مرحله‌ای نو در زندگی کودک است.در روستای قلعه‌بالا، برخلاف برخی مناطق دیگر ایران، تنها از دو نوع حبوبات نخود و گندم برای تهیه دانو استفاده می‌شود. این سادگی در ترکیب، نشان‌دهنده‌ی اصالت و پیوند عمیق این غذا با فرهنگ محلی است.
به گفته اهالی، دانو دارای طبعی گرم و بسیار مقوی است. ترکیب ساده اما مغذی آن شامل نخود و گندم نه‌تنها برای کودک، بلکه برای تمامی اعضای خانواده مفید و انرژی بخش است. این غذا با پیازداغ، زردچوبه، فلفل و نمک طعم‌دار می‌شود و در فضایی سرشار از مهر و شادی پخته می‌شود. آش دندانی زمانی پخته می‌شود که کودک نخستین نشانه‌های رویش دندان را نشان دهد.از جمله نازک شدن یا اصطلاحاً تیز شدن لثه. این لحظه‌ی شیرین، با پخت دانو گرامی داشته می‌شود و بهانه‌ای برای گردهمایی و شادی خانوادگی است. بر اساس روایت‌های شفاهی اهالی، قدمت پخت آش دندانی در قلعه‌بالا به بیش از یک قرن بازمی‌گردد. این غذا نسل به نسل منتقل شده و همچنان با همان اصالت و سادگی تهیه می‌شود. در فرآیند پخت، نقش‌هایی مشخص میان اعضای خانواده وجود دارد؛ مادران مسئول آماده‌سازی مواد، پخت و تقسیم غذا هستند، و دیگر اعضا در مراسم و پذیرایی مشارکت می‌کنند.
روستای قلعه‌بالا که به عنوان روستای هدف گردشگری شناخته می‌شود، هر ساله میزبان جشنواره گردشگری زاغ بور است؛ رویدادی که با هدف معرفی پرنده‌ی بومی و کمیاب ایران، زاغ بور، برگزار می‌شود. در این جشنواره، اهالی با آش دندانی از گردشگران داخلی و خارجی پذیرایی می‌کنند و این غذا به یکی از نمادهای فرهنگی و خوراکی منطقه تبدیل شده است. دانو در این جشنواره، نه‌تنها یک خوراک، بلکه یک تجربه‌ی فرهنگی است که گردشگران را با سنت‌های محلی آشنا می‌سازد.
در سال‌های اخیر، جشن دندانی از شکل ساده و خانوادگی خود فاصله گرفته و به مراسمی رسمی‌تر و مجلل‌تر تبدیل شده است. امروزه، علاوه بر پخت دانو، کیک‌هایی به شکل دندان، انواع غذاهای فینگر فود، و هدایای متنوع برای مهمانان تهیه می‌شود. این تغییرات، هرچند جلوه‌ای تازه به مراسم بخشیده‌اند، اما گاه با هزینه‌های هنگفت همراه بوده و از روح ساده و صمیمی آش دندانی یا “دانو”، فراتر از یک غذای سنتی، نمادی از مهر مادری، پیوندهای خانوادگی و میراث فرهنگی ایران‌زمین است. این آیین در روستای قلعه‌بالا نه‌تنها با عشق و دقت مادران و مادربزرگ‌ها اجرا می‌شود، بلکه به‌عنوان بخشی از هویت اجتماعی و فرهنگی منطقه شناخته می‌شود. حضور این غذا در جشنواره‌های گردشگری مانند «زاغ بور» نشان‌دهنده ظرفیت بالای آن برای معرفی فرهنگ ایرانی به گردشگران داخلی و خارجی است.
با وجود تغییرات سبک زندگی و گرایش به غذاهای صنعتی، حفظ و انتقال سنت‌هایی چون دانو، نیازمند آگاهی‌بخشی، آموزش نسل‌های جدید و مستندسازی دقیق است. این آیین نه‌تنها تغذیه‌ای سالم و طبیعی را به کودک هدیه می‌دهد، بلکه ارزش‌هایی چون عشق، مراقبت، همدلی و احترام به سنت‌ها را در دل خانواده‌ها زنده نگه می‌دارد.
در نهایت، آش دندانی یک یادآور شیرین است: اینکه در میان هیاهوی زندگی مدرن، هنوز می‌توان با یک کاسه آش ساده، خاطره‌ای عمیق و فرهنگی را زنده کرد.
گفتنی است پرونده ثبت میراث معنوی «دانو» تهیه و تدوین شده و این آیین ارزشمند در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است. این ثبت، گامی مؤثر در پاسداشت فرهنگ بومی و تضمینی برای ماندگاری این سنت در حافظه فرهنگی ایران خواهد بود.
روستای قلعه بالا کجاست؟
روستای قلعه بالا ۲۴ کیلومتر با روستای بیارجمند فاصله دارد و در ۱۴۰ کیلومتری جنوب شاهرود قرار گرفته است. با توجه به اینکه این روستا در موقعیت کوهپایه‌ای قرار دارد، خانه‌های این روستا غالبا به شکل پلکانی ساخته شده‌اند. دیدن نمای این روستا از بالا بسیار زیبا و جالب است. خانه‌های قلعه بالا غالبا با مصالح بومی و به شکل سنتی ساخته شده اند، همین امر سبب شده تفاوت زیادی با سایر روستا‌ها داشته باشد، در این روستا شما می‌توانید شاهد معماری حفاظت شده آنجا باشید، همین امر سبب شده است که خانه‌های قلعه بالا همان شکل قدیمی خود را حفظ کنند. با ورود به این روستا می‌توانید کاملا حال و هوای زندگی بومی و سنتی سال‌های بسیار دور را درک کنید.
برای رفتن به قلعه بالا کافیست که از شاهرود به سمت سبزوار حرکت کنید، در ادامه به مسیرتان ادامه دهید تا به میامی و خروجی روستای بیارجمند برسید از آنجا چهل کیلومتر به سمت جنوب حرکت کنید تا به کاشمر برسید از کاشمر تا روستای زیبای قلعه بالا چیزی حدود ۲۳کیلومتر فاصله خواهید داشت. بعد از طی کردن این مسافت گوشه دنجی از روستا را برای استراحت انتخاب کنید و خودتان را برای سفری لذت بخش آماده کنید.
این روستا دارای جذابیت بسیار زیادی است. به گونه‌ای که خیلی از افراد با شنیدن نام آن وسوسه می‌شوند که حتما به این روستا سفر کنند. اگر به دنبال آرامشی وصف ناشدنی هستید و می‌خواهید ستارگان را در آسمانی صاف و بدون آلودگی و دور از دغدغه زندگی‌های شهر در کنار مردمی دلسوز و مهمان نواز تجربه کنید چرا نباید به قلعه بالا بیایید؟ همه چیز در این روستا فراهم شده تا سفری به یاد ماندنی و جذاب برایتان فراهم شود. خوابیدن زیر نور مهتاب و شنیدن موسیقی دلنواز چشمه‌ها بسیار خوشایند است.
معماری جذاب و دیدنی روستای قلعه بالا
همان طور که در بالا بیان شد، روستای قلعه بالا دارای ساختی پلکانی است. این روستا به دلیل کمتر شناخته شده بودنش توانسته است بعد گذشت سالها هنوز بافت تاریخی خود را حفظ کند، قدمت این روستای تاریخی به قرن چهارم هجری برمی‌گردد. جالب است بدانید روستای قلعه بالا شبیه به روستای ماسوله گیلان است با این تفاوت که قلعه بالا در منطقه‌ای کویری واقع شده است.
