15 مقصد محرمی برای سفر در تاسوعا و عاشورا
اکثر افراد علاقمندند برای آشنایی و شرکت دراین آیین ها به زادگاه خود یا شهرهای دیگر سفر کنند. در ادامه مروری خواهیم داشت به 15 مقصد محرمی برای سفر در تاسوعا و عاشورا .
توریسم آنلاین:ایرانی ها عشق و ارادت ویژه ای به اهل بیت پیامبر(ص) دارند از این رو محرم که می شود برای سوگواری امام حسین(ع)، سرور و سالار شهیدان عالم سنگ تمام می گذارند. آیین های محرم با آداب ورسومی که دارد از دیدنی‌ترین مراسمهای ایران است و هر شهری آن را به گونه‌ای برگزار می‌کند.
از شمال تا جنوب ایران، از یزد و تفرش تا بوشهر و خوزستان، محرم در هر جای ایران رنگ و بوی متفاوتی دارد و با مراسمی که گاه ریشه در آیین و فرهنگ‌های باستانی و بومی آن منطقه دارد آیین سوگواری با شکوه و ابهتی وصف ناشدنی برگزار می شود. امسال تاسوعا و عاشورا وسط هفته است و بسیاری افراد با گرفتن مرخصی در روزهای چهارشنبه و پنج شنبه یک فرصت 5 روزه سفر برای آشنایی و شرکت در آیین عزاداری امام حسین(ع) دارند.در ادامه مروری خواهیم داشت به 15 مقصد محرمی برای سفر در تاسوعا و عاشورا .
آیین عَلَم‌بَندان در شمال کشور
عَلَم در تمام ایران از نشانه‌های بسیار مهم در ماه محرم است. مازندران نیز از این قاعده مستثنی نیست. مردم مازندران یک روز قبل از محرم یا در روز عاشورا و تاسوعا، مراسم علم‌بندان را برگزار می‌کنند. علمی با یک تندیس روی آن و پارچه‌های نذری متصل به آن در خیابانها گردانده می‌شود. دسته‌های عزاداری با نوحه گفتن و سینه‌زنی، علم را همراهی می‌کنند. اگر برای سفر در ایام محرم راهی شمال کشور شدید، این مراسم را در اکثر شهرهای شمالی می‌توانید در دو روز تاسوعا و عاشورا ببینید.
آداب‌ورسوم محرم در همدان
همدان، این شهر زیبا و باستانی یکی از زیباترین و شورانگیزترین مراسم محرم را دارد. شهر در این ماه رنگ و بوی دیگری به خود می‌گیرد. تمام کوچه‌ها و خیابانها نام حسین(ع) را صدا میزنند. علم‌های سبز و مشکی و قرمز سر در خانه‌ها به چشم می‌خورد. همدان، پایتخت فرهنگ و تمدن کشورمان است. مردم این شهر احترام زیادی برای واقعه کربلا قائل هستند. آنها این احترام را با مراسم متفاوتی که در محرم برگزار می‌کنند، نشان می‌دهند.
تعزیه‌خوانی، مراسم سقاخوانی، نماز ظهر عاشورا، قوم بنی‌اسد که در شمال هم برگزار می‌شود، خیمه‌های سوخته، بازسازی صحنه‌های کربلا و غیره؛ تنها مثال‌هایی از مراسم محرم در همدان است. تعزیه‌های خودجوش مردمی همدان، به ثبت ملی هم رسیده‌اند.
سفر به کاشان در محرم
کاشان هم یکی از شهرهایی است که کهن‌ترین مراسمهای عزاداری در آن برگزار می‌شود. رسوم مشترک بین تمام شهرهای ایران در کاشان نیز اجرا می‌شوند. دسته‌های عزاداری در ایام محرم به خیابان می‌آیند و نوحه می‌خوانند. علم‌ها خیابان به خیابان گردانده می‌شوند. تعزیه‌خوانی در ایام عاشورا و تاسوعا برپا می‌شود و شور و حال کربلا را به تمام نقاط شهر می‌آورد.
در کاشان هم از وسایل خاصی برای عزاداری استفاده می‌شود. علم جریده که در دسته‌ها گردانده می‌شود، یکی از این وسایل است. علم جریده، وسیله‌ای شبیه به نیزه است که نمادهای مختلفی روی آن قرار می‌گیرد. تسمه‌های هلالی شکل نمادی از چهره حضرت، رشته‌های مروارید روی علم به نشانه وفاداری حضرت ابوالفضل(ع) نسبت به امام حسین(ع) و خود جریده نیز نمادی از علم‌داری است.
علاوه بر این رسوم مشترک، کاشان آداب ویژه خود را هم دارد. نخل‌برداری یکی از مراسمهای مخصوص شهر کاشان است. نخل، نمادی از پیکر امام حسین(ع) است. گرداندن نخل هم در شهر به عنوان نمادی از تشییع امام صورت می‌گیرد. پنج نخلِ سرپره، نخل درب فین، نخل کلهر، نخل درب باغ و نخل بابا شرف در روز عاشورا در شهر گردانده می‌شوند. البته اصالت این مراسم به شهر یزد باز می‌گردد. در ادامه با مراسم نخل‌گردانی در یزد هم بیشتر آشنا می‌شویم.
مهمان مراسم محرم در حرم امام رضا(ع)
مشهد، مذهبی‌ترین شهر کشور ما با حرم امام رضا(ع) از مقاصد اصلی مردم برای سفر در محرم است. بسیاری از مردم، حتی از کشورهای همسایه خود را به مشهد می‌رسانند. مردمان مسافر، مراسمهای عزاداری را در جوار حرم امام رضا(ع) برگزار می‌کنند؛ بنابراین این شهر قطعا میزبانی خوبی برای میهمانان خود در محرم به‌جا می‌آورد.
حال و هوای محله‌های اطراف حرم در ماه محرم وصف‌شدنی نیست. تمام هیئت‌های عزاداری تلاش می‌کنند به شایسته‌ترین شیوه ممکن مراسم عزا را برگزار کنند. بی دلیل نیست که حتی مردمان کشورهای همسایه، مشهد را برای سفر در محرم انتخاب می‌کنند.
عزای مرد مشهد با تغییر رنگ پرچم گنبد حرم آغاز می‌شود و تا پایان صفر ادامه دارد. آخرین شب از ماه ذی‌الحجه تکایا و حسینیه‌ها همراه با حرم، پرچم‌های مشکی خود را به اهتزاز درمی‌آورند. از این پس نقاره‌ها دیگر نمی‌نوازند. خدام حرم با شعر «باز این چه شور است که در عالم افتاده است»، مردم زائر حرم را به عزاداری دعوت می‌کنند. این عزاداری در شب اول ماه محرم انجام می‌شود و صلات گویی نام دارد.
یزد، مرکز زیباترین عزاداری‌ها
شور و حال حسینی در یزد شکل دیگری دارد. یزد که به حسینیه ایران نیز شهرت دارد، رسومی ویژه در ماه محرم برگزار می‌کند. مردمی که از قرن‌ها پیش تا کنون، هر ساله ارادت خود را بی‌دریغ ابراز کرده‌اند. از رسوم همیشگی که در همه شهرها می‌بینیم بگذریم، آداب سنتی شهر یزد صفای محرم را به شکل دیگری در این شهر به نمایش درمی‌آورد.
نخل‌گردانی، کتل‌زدن، جغجغه‌زنی و آیین چاووش‌خوانی، همگی مراسمهای سوگواری مخصوص یزدی‌هاست.
پیشتر درباره مراسم نخل‌گردانی در کاشان صحبت کردیم. اصالت این مراسم از آنِ مردم یزد است. نخل‌گردانی، از قدیمی‌ترین مراسمی است که در یزد و در ایام محرم برگزار می‌شود. معروف‌ترین و قدیمی‌ترین نخل یزد، نخل میدان امیرچخماق است که قدمتی حدود ۴۵۰ساله دارد. البته این نخل به علت قدمت و ارزشی که دارد، در مراسم نخل‌گردانی استفاده نمی‌شود. برای جلوگیری از آسیب دیدن آن، تنها به آذین‌بندی آن اکتفا می‌کنند.
جغجغه‌زنی در میبد
مراسم جغجغه‌زنی به یک قرن پیش بازمی‌گردد. قدمت این آیین زیبای عزاداری، ۱۰۰ سالی می‌شود و امروزه بیشتر در شهرستان میبد برگزار می‌شود. جغجغه‌ها در واقع، تکه سنگ‌ها یا چوب‌هایی با سطح صیقلی هستند که در دست جغجغه‌زن‌ها یا سنگ‌زن‌ها قرار دارند. مراسم عزاداری در حسینیه با اشعار سوزناک نوحه‌خوان آغاز می‌شود. عده‌ای روی زمین به صورت حلقه‌ای در کنار یکدیگر می‌نشینند و اشعار او را تکرار می‌کنند.
جغجغه‌زن‌ها نیز با بهم کوبیدن سنگ‌ها، نوایی شورانگیز به نوحه و اشعار ذاکر می‌افزایند. ریتم این جغجغه‌زنی، وابسته به شعری است که خوانده می‌شود. این رسم، سنتی دیرینه و در عین حال بسیار دل‌انگیز است که هم‌اکنون در شهرهای معدودی از جمله میبد صورت می‌پذیرد.
تماشای سقاخوانی اصفهان در محرم
اصفهان و شهرها و روستاهای اطراف آن، مانند کاشان که پیشتر درباره‌اش صحبت کردیم، بهترین و شایسته‌ترین مراسم‌ها در محرم برپا می‌کنند. پیران هر تکیه، با جاروکشی همراه با نوای حزن‌انگیز مرثیهها، تکیه‌ها را آماده محرم می‌کنند. علم‌ها یکی‌یکی از خانه‌ها و مساجد بیرون می‌آیند. جوانان سید و کودکان مشتاق خدمت نیز مشک‌به‌دست، عزادارن را به یاد مظلومان کربلا سیراب می‌کنند. این کار به نام آیین سقاخوانی شناخته می‌شود. نخل‌گردانی در اصفهان و روستاهای اطراف آن نیز رایج است.
شهر نوش‌آباد یکی از شهرهای اصفهان است که مراسمهای بسیاری در آن برگزار می‌شود. کُتَل، یکی از همین مراسم‌هاست. کتل، نماد حضرت علی‌اصغر است. در روز عاشورا، کودکی را بر روی اسب می‌نشانند و مردم تعزیه‌خوان نیز در اطراف او به عزاداری مشغول می‌شوند.
تجربه طشت‌گذاری در اردبیل
عزاداری محرم در اردبیل با مراسم طشت‌گذاری، ۳ روز قبل از اولین روز ماه محرم شروع می‌شود. مراسم طشت‌گذاری در واقع یادآور گذشت و مهربانی امام حسین(ع) است. زمانی‌که سپاهیان یزید برای آغاز جنگ به کربلا رفتند، امام دستور می‌دهند که برای سیراب کردن سپاه، همه آب موجود را در چند طشت جمع‌آوری کنند و به سپاهیان بدهند.
عزاداری در اردبیل نظم و ساختار خاصی دارد. شهر به ۶ محله تقسیم می‌شود. محله‌های سرچشمه، عالی قاپو، گازران، پیرعبدالملک و اوچدکان، محله‌های اصلی برای عزاداری هستند. چهره شهر در محرم شکلی دیگر به خود می‌گیرد. بازار سنتی اصلی اردبیل در روزهای دوم تا هشتم محرم، برای پذیرایی از دسته‌های عزاداری بسته می‌شود. این محله‌های شِشگانه هرکدام در یک روز به بازار می‌روند و همراه با مردم به برگزاری مراسم می‌پردازند.
روز یا شب برای مردم تفاوتی ندارد. در طول روز، عزاداری با نوحه‌خوانی دسته‌ها در بازار صورت می‌گیرد. شب که فرا می‌رسد، مردم عزادار با سینه‌زنی و روضه‌خوانی، خیابان‌های شهر را از حزن خود آگاه می‌کنند.
روز تاسوعا که فرا می‌رسد، مردم به یاد غربت امام و یارانش آیین شمع‌گردانی را انجام می‌دهند. چهل‌ویک مسجد اردبیل به یاد ۴۱ خیمه یاران امام، میزبان مردمان پیاده و شمع‌هایشان است. این آیین از صبح تاسوعا شروع می‌شود و تا غروب نیز طول می‌کشد.
عاشورا و تاسوعا با حال هوای جنوب
وقتی درباره مقاصد مناسب سفر در ماه محرم صحبت می‌کنیم، انصاف نیست که مردم خونگرم جنوب را از یاد ببریم. فرهنگ درخشان مردم جنوب و عشق همیشگی آنها به اهل بیت، خالق زیباترین و شورانگیزترین مراسمهای محرمی است. ساز و آواز به‌خصوص جنوبی‌ها که همه ما با آن آشنایی داریم، در محرم به کمک‌شان می‌آید.
نوای سنج و دمام از روز اول محرم تا شب عاشورا در جای‌جای شهر غم حسین(ع) را زمزمه می‌کند. مردم و شهر باهم سیاه‌پوش می شوند. سبزی و سرخی علم‌ها در تمامی نقاط شهر به چشم می‌خورد. نوای گرم نوحه‌سرایی‌ها در بوشهر حال و هوای دیگری دارد. گرمی و صفای مردم در روضه‌هایشان نیز به‌راحتی دیده می‌شود.
عزاداری در بوشهر با نوای سنج و دمام شروع می‌شود. این سازها به مردم می‌گوید که رخت عزا بپوشند و آماده محرم شوند.
سینه‌زنی در بوشهر نظم و سیاق خاصی دارد. افراد حاضر در حسینیه‌ها دست چپ خود را پشت کمر یکدیگر قرار داده، و به صورت حلقه‌هایی گرد هم جمع می‌شوند. حلقه‌ها، به دور فردی که در حال شعرخوانی است، می‌چرخند و هم‌نوای ابیات او سینه میزنند.
آیین صبحدم، یکی دیگر از آیین بوشهری‌هاست. زنان و مردان، صبح عاشورا با ذکر «مکن ای صبح طلوع» در خیابانها به راه می‌افتند. علمدار نیز به یاد حضرت ابوالفضل(ع) در ابتدای جمعیت راه می‌رود. مردم عزادار با این کار حسرت و غم خود را در روز عاشورا به نمایش می‌گذارند.
آیین‌های دیگری مانند نذری‌دادن با غذاهای محلی، شام غریبان، هیا مظلوم که ابداع بوشهری‌ها است و غیره نیز در بهترین شکل و شیوه برگزار می‌شوند.
زنجان؛ پایتخت شور و حال حسینی
زنجان، شهری است که آداب و رسوم عزاداری آن در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است. مردم به آن، پایتخت شور حسینی می‌گویند. مراسم عزاداری اصلی، در حسینیه اعظم زنجان برگزار می‌شوند. اگر برای سفر در محرم زنجان را انتخاب کردید، می‌توانید به این حسینیه بروید و شور و حال عزای زنجانی‌ها را از نزدیک ببینید.
خرم‌آباد، مقصدی با آیین گل برای سفر در محرم
مردم لرستان در این ماه به‌پا می‌خیزند. آنها با زبان دل‌نشین و سازهای مخصوص خود، سوگ محرم را برپا می‌کنند. از آیین‌های زیبای مردم لرستان در محرم، آیین گل است. آیین گل، مخصوص لرهاست و حتی در غم عزیزان از دست‌رفته خود نیز برگزار می‌شود. مردم در محرم اما، حال و هوای دیگری برای این رسم دارند.
روز هفتم ماه محرم، بین مردم لرستان به روز تراش عباس معروف است. مردم در این روز خود را تمیز می‌کنند، به حمام می‌روند و لباس‌های پاکیزه می‌پوشند. این کار مقدمات آیین گل است که در روز تاسوعا برگزار می‌شود. مردم در روز تاسوعا مقدمات تهیه گل را فراهم می‌کنند. آنها خاک نرم و مناسبی آماده می‌کنند و در میدان‌های کوچک و بزرگ شهر می‌گذارند. این خاک در روز عاشورا با گلاب یا آب مخلوط شده و به گِل تبدیل می شود.
هر کسی که در روز عاشورا برای عزاداری به خیابان آمده، آیین گل را انجام می‌دهد؛ زن و مرد تفاوتی ندارد. مردان سر تا پای خود را گلی می‌کنند و بعد از ایستادن دور آتش و خشک شدن آن به سینه‌زنی می‌پردازند. زنان نیز گل را بر چادر و روسری خود میزنند.
مراسم سوگواری محرم، سه روز بعد از عاشورا با شام غریبان ادامه دارد. مردم با جامه‌های مشکی برای حفظ یاد امام و یاران تازه به شهادت رسیده‌اش، شمع روشن می‌کنند.
بیل زنی در خراسان جنوبی
یکی از مراسم های سنتی و دیرینه ای که در کشور ما برگزار می شود “بیل زنی” نام دارد و خواستگاه آن نیز استان خراسان جنوبی است. در این مراسم که نزدیک به 250 سال قدمت دارد کشاورزان روستای خوسف دور هم جمع می شوند و با نطم خاصی بیل هایشان را به یکدیگر می زنند که سر و صدای ایجاد شده یادآور روزعاشورا و صحرای کربلا باشد.
مراسم دیگری که در این استان برگزار می شود “حسن حسین” نام دارد و در آن مردم از روستای بصیران دور علم می چرخند و در همان حال دست خود را روی شانه نفر بغل دست می گذارند و با دست دیگر رو بار بر سینه و دو بار بر پای خود می کوبند.
مراسم های عزاداری روز عاشورا،آیین های شهرهای مختلف در روز عاشورا،مراسم عزاداری در خراسان جنوبییکی از مراسم های سنتی و دیرینه ای که خراسان جنوبی برگزار می شود “بیل زنی” نام دارد
چل منبرون کرمانی ها
استان کرمان از جمله محل هایی است که افراد زیادی سالانه برای دیدن مراسم های مذهبی به آن سفر می کنند. یکی از این مراسم ها علم گردانی است. مراسم علم گردانی در کرمان آیین پرمغزی است. در این آیین افراد معتمد محلی علم هایی که از چوب و پارچه ساخته شده است را به در خانه های مردم می برند و نذورات مردم را برای برگزاری مراسم عزاداری جمع می کنند این مراسم در گذشته در کرمان هم برگزار می شد، اما امروز بیشتر در شهرستان هایی مانند سیرجان پابرجاست.
«چل منبرون» نیز از زیباترین و پرقدمت ترین رسوم کرمانی هاست. در این رسم مردم در شام غریبان امام حسین(ع) در چهل تکیه و منبر به یاد شهدای عاشورا و به امید قرار گرفتن مورد تفقد و شفقت امام همام شمع روشن می کنند و با نجواهای سوزناک نیاز خود را به واسطه امامشان با خدای بزرگ در میان می گذارند.
مراسم های عزاداری روز عاشورا در طول سال تنها یکبار اتفاق می افتد ولی می توان با یک تصمیم درست از این روز بهترین استفاده را از نظر گردشگری و معنوی برد.
شاه‌حسین‌گویان در آذربایجان شرقی
تبریز از جمله شهرهایی است که آیین‌های عاشورایی در آن در دهه ابتدایی محرم با شکوه فراوان برگزار می‌شود. در این شهر چند آیین عزاداری مهم داریم؛ شاه‌حسین‌گویان (شاه حسین، وای حسین)، شبیه‌خوانی و مراسم «شمع پای لاماخ» (توزیع شمع). به علاوه بازار تبریز که در میراث جهانی یونسکو ثبت شده محلی برای برگزاری مراسمهای عاشورایی است. در تیمچه لر که به تیمچه «حاج شیخ» معروف است از روز اول تا سیزدهم این ماه مراسم روضه‌خوانی برگزار می‌شود.
مراسمی که بازاری‌ها ادعا می‌کنند لااقل ۱۵۰ سال قدمت دارد. در این روضه‌خوانی که با زبان ترکی و فارسی انجام می‌شود عزاداران بر سینه و زانوی خود میزنند. در پایان و ابتدای گروه در گذشته چراغ زنبوری روشن می‌کردند، اما در این سال‌ها ژنراتور جایگزین شده و باعث روشنایی صف شرکت‌کنندگان در مراسم می‌شود. در این ماه همچنین زنان اقسام مرثیهها را در مراسم‌ها می‌خوانند و سفره‌هایی هم پهن می‌کنند.
اوج مراسمهای دینی در تبریز «شاه‌حسین‌گویان» است، این مراسم از چند روز مانده به محرم در این شهر شروع شده و تا ظهر عاشورا ادامه دارد. کسانی که به تبریز سفر می‌کنند اگر به محله‌های قدیمی این شهر سری بزنند در خیابانها چوب‌هایی را که برای این مراسم استفاده می‌شود، می‌بینند. با فرارسیدن شب عزاداران دو صف مجزا می‌شوند و در دست‌شان چوب‌دستی به نماد شمشیر در دست می‌گیرند و دست چپ را در کمر نفر دوم حلقه می‌کنند. همزمان که این صف‌ها در حال حرکت است نوحه‌خوانی شده و عزاداران به شکل مشخصی پاها را حرکت داده و در نوحه‌خوانی شرکت می‌کنند.
این مراسم منحصر به شمال غرب ایران است و در جای دیگری نمی‌توانید آن را ببینید. برای دیدن این مراسم در تبریز یکی از محله‌ها، محله «امیرخیز» است؛ محله‌ای که خانه ستارخان، یکی از شخصیت‌های برجسته تاریخ معاصر ایران، در آن واقع شده است. مراسم مشعل‌گردانی(پولکه) از دیگر مراسمهای متفاوت است که در شهرستان عجب‌شیر برگزار می‌شود.
پولکه‌‌‌ها همان توپ‌های آتشین هستند که با پارچه ساخته شده‌اند. آنها را پس از نفت‌اندود کردن آتش میزنند و در شب تاسوعا و عاشورا در تاریکی شب چرخانده می‌شوند. آنها نمادی از ۷۲ شهید کربلا هستند. توزیع شمع هم مراسم دیگری است که در ایام محرم و دهه اول در آذربایجان شرقی برگزار می‌شود. بر اساس باورهای عمومی روشن کردن شمع در غروب روز تاسوعا به برآورده شدن حاجت عزاداران کمک می‌کند.
افراشتن پرچم سیاه در ارومیه
مردم ارومیه هم هر ساله در ایام محرم آیین‌های عاشورایی خود را دارند. در این شهر مراسمهایی مانند تشت‌گذاری، زنجیرزنی و… را داریم. اولین روز این ماه با مراسم اعلان عزا شروع می‌شود، بدین‌گونه که شهرداری پرچم سیاهی را با حضور مردم و مسوولان بالا می‌برد. در این روز و روزهای بعدتر مراسمهایی نظیر «شاه‌‌‌حسین و وای حسین‌گویان» یا همان «شاخسی» «واخسی» برگزار می‌شود.
در ارومیه سنت زنجیرزنی هم رواج زیادی دارد. از همان روز اول و دوم دسته‌هایی از مردان در دو ردیف می‌ایستند. آنها اغلب پیراهن سیاه پوشیده و دستمال سیاهی به نام «باش قره‌سی» بر سر می‌بندند. آنها حین زدن زنجیر، پاهای خود را به شکل خاصی حرکت می‌دهند.
در روز نهم و دهم محرم اوج زنجیرزنی‌ها در ارومیه است. به علاوه در این شهر «شبیه‌خوانی» را داریم که یکی از مهم‌ترین کانون‌های آن مسجد مهدی القدم است. از جمله نذری‌های ارومیه در این روز احسان چای، شربت و آش‌های محلی، ساری شیله (شله‌زرد که در سال‌های اخیر معمول شده) است. مراسم شام غریبان نیز در همین شب برگزار شده و عزاداران شمع به دست در اطراف مساجد گرد هم می‌آیند.
