آمار میلیونی سفرهای نوروز فرصت یا تهدید؟

در ظاهر امر حضور پر تعداد  گردشگران در بناهای تاریخی و آرامگاه ادبا و زیارتگاهها در ایام نوروز یا روزهای نکوداشت مشاهیر نشان از علاقه مردم به میراث گذشتگان و فرهنگ و هنر ایرانی است و از نظر مسئولان نشان از رونق گردشگری اما در آن سوی ماجرا واقعیت تلخی است که در صورت عدم توجه به آن ضررهای غیرقابل جبرانی در انتظار مناطق و جاذبه های گردشگری کشور است.

توریسم آنلاین: هما حاصلی/  صحبت از هجوم گردشگر و ازدحام جمعیت  (اورتوریسم) در بناهای تاریخی و مناطق خاصی از کشور داستان تازه ای نیست. مقوله ای تکرار شدنی که  آمارهای آن سند افتخار مسئولان پس از ایامی چون نوروز یا تعطیلی های چند روزه ای است که در طول سال رخ می دهد.

در ظاهر امر حضور پر تعداد  گردشگران در بناهای تاریخی و آرامگاه ادبا و زیارتگاهها در ایام نوروز یا روزهای نکوداشت مشاهیر نشان از علاقه مردم به میراث گذشتگان و فرهنگ و هنر ایرانی است و از نظر مسئولان نشان از رونق گردشگری اما در آن سوی ماجرا واقعیت تلخی است که در صورت عدم توجه به آن ضررهای غیرقابل جبرانی در انتظار مناطق و جاذبه های گردشگری کشور است.

معضلی به نام اورتوریسم یا گردشگر زیاده از حد

به این معضل  اوتوریسم یا گردشگر زیاده از حد می گویند و زمانی اتفاق می‌افتد که تعداد زیادی بازدیدکننده در یک مقصد گردشگری خاص حضور دارند. این «تعداد زیاد توریست» در هر مقصد با توجه به  ساکنان محلی، اقامتگاهها، صاحبان مشاغل و خود گردشگران مشخص می شود . وقتی تعداد گردشگران دریک بنای تاریخی به حدی می رسد که صف شلوغ تهیه بلیت به راه می افتد و بدون توجه به تاب آوری بنا تعداد زیادی از افراد در یک محیط محدود ازدحام می کنند،

در جاده‌ها به‌خاطر خودروی گردشگران ترافیک به‌وجود می‌آید و گردشگران نمی‌توانند به‌واسطه‌ ازدحام جمعیت، جاذبه‌های گردشگری را مشاهده کنند وقتی محیط زیست شکننده روبه نابودی می‌رود، و مسافران سواحل جنوبی تا کنار آب چادر زده و برای استفاده ها از امکانات محدود بهداشتی ساعت ها در صف می مانند پدیده‌ اورتوریسم اتفاق افتاده است و در این میان حفاظت از بناهای میراثی  و مناطق میزبان مورد غفلت واقع می شود.

اورتوریسم با بناهای تاریخی چه می کند؟

رجبعلی لباف خانیکی باستان شناس درباره حضور یک باره جمعیت در اماکن تاریخی تذکر می‌دهد که  جاذبه زمین به صورت دائم سقف‌ها و طاق‌ها را به سمت مرکز زمین می‌کشد که به مرور تخریب ایجاد می‌کند.

وقتی جمعیت زیادی  دریک بنای تاریخی حاضر می‌شوند وزن آن‌ها بر جاذبه طبیعی زمین افزوده می‌شود و این تخریب را تسریع می‌کند و رانش‌ها و شکاف‌هایی در آن ایجاد می‌کند.

حرکت انسان بر یک اثر تاریخی و یک تپه تاریخی باعث خدشه بر لایه‌های تمدنی آن می‌شود. وقتی ما یک اثر ثبت شده داریم، باید مراقب آن باشیم و یکی از راه‌های مراقبت، جلوگیری از این ماجراست.

نگاهی به آمار سفرها حاکی از آن است که گردشگران ایرانی در سفرهای خود اغلب به مقاصد تکراری سفر می کنند  و بسیاری از مناطق  با وجود غنای فرهنگی، تاریخی و طبیعی وظرفیت جذب و خدمات دهی به گردشگران سهم چندانی از حضور میلیونی گردشگر نوروزی ندارند و در این میان متولیان نیز اقدام اثربخشی برای معرفی آنها نمی کنند.

برگزاری رویدادهای فرهنگی چون ایام نکوداشت شاعران و ادبا  و حتی جشنواره ها عموما در سایه غفلت مدیران با حضورانبوه و بی ضابطه گردشگران انجام می شود و بدون توجه به مضرات بیشتر از فایده آنها تنها با شعف آمار بالای بازدید رایگان از آنها خاتمه می یابد.

راه حل جهانی جلوگیری ازاورتوریسم

اورتوریسم در سال 2017 برای اولین بار مطرح شد و رسانه ها به این تاثیر مخرب توریسم بر مناطق گردشگری توجه کردند. شوربختانه زمانی که توجهات متولیان گردشگری بیشتر از توجه به توسعه پایدار به افزایش محض گردشگر معطوف می شود عواقب ناگوار نیز آرام آرام بروز می کند.

در سال 2018  در هفتمین نشست سازمان جهانی گردشگری درباره گردشگری، پتانسیل‌های آن و چشم انداز گردشگری تا سال ۲۰۳۰، در سئول ۹۰۰ نماینده از شهرهای مهم جهان برای رسیدن به توافقی درباره راه‌های مدیریت «توریسم زیاده از حد» یا «Overtourism»، و همچنین چالش‌های گردشگری و اثرات آن بر مقاصد شهری و رویکردهای جدید را بررسی کردند.

در پایان این نشست   UNWTO، گزارشی با عنوان «توریسم زیاده از حد: درک و مدیریت رشد توریسم شهری فراتر از تصورات» ارائه کرد که نکات کلیدی آن در خور توجه است.

این سرفصل ها  حاوی نکات مهمی است که مدیران گردشگری باید با در نظر گرفتن آن صنعت نوپای گردشگری را به سوی توسعه پایدار سوق دهند. ترویج پراکندگی زمانی بازدیدکنندگان،تحریک برنامه‌های مسافرتی و جذابیت‌های جدید بررسی و تنظیم مقررات، افزایش تقسیم کردن بازدیدکنندگان،حصول اطمینان از نفع بردن جوامع محلی توریسم،خلق تجربیات شهری و ایجاد بهره‌وری برای ساکنان و بازدیدکنندگان،بهبود زیرساخت‌ها و دسترسی‌های شهری،ارتباطات با ذی‌نفعان محلی و مدیریت آن‌ها،ارتباط و مدیریت بازدیدکنندگان،تنظیم و به کارگیری اقدامات نظارتی و پاسخگویی از موارد مهم این گزارش است.

مقاصد محبوبی چون ونیز،بارسلونا،آمستردام با وجود عایدی چشمگیر از صنعت گردشگری برای جلوگیری از تاثیر مخرب اور توریسم قوانین سختگیرانه ای از جمله ممنوعیت اخیر هتل سازی در آمستردام را وضع کرده اند حال آنکه اورتوریسم در ایران در ایام پیک سفر مثل نوروز رخ  می دهد و بدون عایدی درخوری مضرات بزرگتری را بر جای می گذارد.بهتر است که مدیران با مدیریت  گردشگری بی ضابطه نوروز و دیگر ایام شلوغ سال  به دنبال برنامه مدونی برای توسعه گردشگری پایدار و مسئولانه باشند.