این عروس با وقار با کسی شوخی ندارد!

این موجودات شگفت انگیز قبل از پیدایش دایناسورها زندگی در زیر آب‌های کره زمین را تجربه کردند و البته تا امروز هم نسل خود را همچنان حفظ کرده‌اند؛ موجوداتی به نام «ژله فیش» که ایرانی‌ها عموما آنها را به نام «عروس دریایی» می‌شناسند و از زیباترین وخطرناک‌ترین آبزیان خلیج فارس به شمار می‌روند.

توریسم آنلاین: این عروس با کسی شوخی ندارد و در پشت چهره آرام و باوقارش هیولایی است ! شاید اگر اجداد ما این عروس سمی را می شناختند هرگز عروس صدایش نمی زدند!

این موجودات شگفت انگیز قبل از پیدایش دایناسورها زندگی در زیر آب‌های کره زمین را تجربه کردند و البته تا امروز هم نسل خود را همچنان حفظ کرده‌اند؛ موجوداتی به نام «ژله فیش» که ایرانی‌ها عموما آنها را به نام «عروس دریایی» می‌شناسند و از زیباترین وخطرناک‌ترین آبزیان خلیج فارس به شمار می‌روند.

«ژله فیش»ها، در اصل ماهی نیستند و اشتباه به کار رفتن نام فیش (ماهی) در انتخاب اسم آنها، به خاطر این است که قدیمی‌ها هر جانوری را که زیر آب حرکت می‌کرد، ماهی می‌نامیدند. نکته جالب در نامگذاری این جانور آبزی زیبا این است که همیشه آدمی را مبهوت زیبایی خود می‌کند، تا آنجا که در بعضی از نقاط دنیا، نامی به فراخور فرهنگ و دید مردمان آن منطقه گرفته است. به عنوان مثال، «ژله فیش» را در آمریکا «ژله دریایی»، در یونان «جام»، در کشورهای عربی «ستاره دریایی» و در بسیاری از کشورهای دیگر، «مدوزا» می‌نامند.

از آنجا که عروس های دریایی در سراسر آب‌های کره زمین یافت می‌شوند، به آب‌های جنوب ایران هم آمده‌اند، ولی متأسفانه هنوز کسی درباه گونه‌های مختلف این جانوران در خلیج فارس و دریای عمان تحقیق درست و جامعی نکرده است. تا سال 1381 و قبل از شکوفایی این جانوران  در آب‌های استان سیستان و بلوچستان، زیست شناسان دریایی در کشور ما کمتر به دنبال تحقیق درباره ژله فیش‌های موجود در خلیج فارس بوده‌اند، بنابراین کار ردگیری گونه‌های مختلف موجود در ایران بسیار سخت است.

وقتی به جانوری، ماهی می‌گوییم، یعنی اینکه آن جانور باید سر، مغز، چشم، گوش و باله داشته باشد، درحالی که این اندام حیاتی در عروس‌های دریایی وجود ندارد، پس این جانوران عجیب واقعاً چه موجوداتی هستند؟ بخصوص اینکه خبر حضور گسترده عروس‌های دریایی در آب‌های استان سیستان و بلوچستان و استان هرمزگان نیز شنیده شده است و نوروز سال گذشته در آب‌های هرمزگان، 300 مسافری که برای شنا به دریا رفته بودند را نیش زده‌اند!

وقتی راه می‌رود،مثل عروس دامنش را تکان می‌دهد، حرکت تندی ندارد، مگر اینکه جریان آب آن قدر زیاد باشد که آن را از جایی به جایی بکشاند. بسیاری از زیست شناسان دریایی، عامل اصلی حرکت این جانور را همین جربان‌های دریایی می‌دانند، اما واقعیت این است که آنقدر نقطه ابهام در زندگی این جانور وجود دارد که هنوز محققان نتوانسته‌اند به سئوالات بی‌شمار خود درباره عروس دریایی پاسخ دهند.

نمونه‌اش همین موضوع حرکت کردن این جانور است که عامل اصلی آن هنوز به درستی مشخص نشده است. البته در اینکه غذا خوردن عروس دریایی، عامل دیگری برای حرکتش به شمار می‌رود، شکی نیست؛ زمانی که «ژله فیش» آب را به داخل بدن کیسه مانندش می‌برد، اگر غذایی درونش باشد، آن را با فیلترهای مخصوص می‌گیرد و آب را در پی انقباض ماهیچه‌های منقبض شونده ژلاتینی‌اش، با فشار بیرون می‌دهد و همین عمل باعث حرکتش می‌شود. عده‌ای هم نور زیاد را عامل دیگری برای جابه‌جایی آن می‌دانند، چرا که این موجود ظریف، به نور زیاد حساس است و برای همین در طول روز به اعماق دریا می‌رود و شب‌ها به سطح آب برمی‌گردد.

البته میزان این مهاجرت عمودی روزانه در گونه‌های مختلف فرق می‌کند. بعضی‌ها تا 500 متر هم جابه‌جا می‌شوند تا به عمق دلخواه خود برسند. بنابراین، قرار گرفتن عروس‌های دریایی در عمق‌های مختلف تصادفی نیست و به میزان نور، فشار، دما، اکسیژن و غذا مربوط است. در کل، می‌توان گفت که بعضی از گونه‌های ژله فیش در بیشتر زمان‌ها دارای شنای فعال، اما بعضی دیگر در اغلب اوقات، غیر فعال و تابع عوامل محیطی مانند جریانات دریایی هستند.

عروس‌های دریا سال‌های سال آرام و بی‌صدا، در زیر آب‌های خلیج فارس و دریای عمان می‌رقصیدند و انسان‌ها از حضورشان بی‌خبر بودند، اما بهار سال 81، این بی‌خبری پایان گرفت. آن سال، دمای هوا رو به گرمی رفت و بیشتر آبزیان – از جمله ماهی‌ها و سخت پوستان – تخم ریزی کردند و کم کم شرایط آماده شد تا تولید مثل گونه‌ای از عروس دریایی به نام «کرامبیونلااورسینی» هم آغاز شود.

در تابستان که دیگرهوا کاملاً گرم شد و لاروهای آبزیان از تخم درآمدند، کرامبیونلاهای گرسنه، شروع به خوردن آنها کردند و شرایط، آنقدر مناسب حالشان شد و آنقدر خوردند و بزرگ شدند و زاد و ولد کردند که یک دفعه خود را در میان سیل عظیمی از جمعیتشان دیدند! مردمان سیستان و بلوچستان، آن سال هنگام عبور از دریا فکر کردند که شاید شکوفه‌های سفید رنگ ژله‌ای روی آب جوانه زده و صیادان محلی تصور کردند که آب دریا کثیف شده و از کاهش شدید صید خود به شدت نگران شدند. همین موضوع باعث شد تا این موجودات زیبا در آب‌های جنوب ایران به چشم بیایند. البته این پدیده نادر که هر چند سال یکبار در دریاها اتفاق می‌افتد، در تابستان سال 88، یعنی بعد از 7 سال، بار دیگر در آب‌های جنوب ایران دیده شد.

در روزهای اول، در هر تور صیادی، غیر از ماهیان، فقط دو درصد کل صید، عروس‌های دریایی بودند، اما در روزهای بعد، ژله فیش‌ها عمده‌ترین ترکیب صید را به خودشان اختصاص دادند، به گونه‌ای که تورهای صیادی را آن قدر سنگین کردند که کشتی‌ را متوقف کردند و صیادان برای بالا کشیدن تور مجبور شدند آن را پاره کنند تا بخشی از ژله فیش‌ها بیرون ریخته شوند و تور سبک شود تا بالا بیاید!

بدین ترتیب، عروس‌ها به دلیل ساختار ژله‌ای خود، با مسدود کردن چشمه‌های تور صیادان، باعث اختلال در عملکرد تورها می‌شوند و از طرفی با خوردن تخم و لارو ماهی ها و سایر آبزیان، ذخایر آنها را کاهش می‌دهند که در نهایت، چرخه تولید در دریا را به هم می‌ریزند.

عواملی مانند صید بی‌رویه، خروج شکارچیان از زنجیره غذایی، تغییرات آب وهوایی، گرم شدن کره زمین، خشکسالی، کاهش حجم آب های شیرین ورودی و تخلیه فاضلاب‌های مختلف صنعتی، کشاورزی وخانگی به دریاها باعث می‌شوند تا گونه‌های فرصت طلب، قلمروشان را در آب‌های دریا‌ افزایش دهند و محیط را از آن خود کنند و البته عروس دریایی هم از همین دسته فرصت طلب‌ها است!

تاکنون گزارش‌های زیادی از انسان‌هایی که قربانی سم دردناک و خطرناک عروس دریایی شده‌اند، منتشر شده است. البته تماش با سم این موجود زیبا، همیشه کشنده نیست و خطرناک‌ بودن این برخورد، بستگی به میزان تماس و گونه ژله فیش دارد. سم عروس دریایی در واقع نوعی واکنش دفاعی برایش محسوب می‌شود، چرا که حاوی نوعی «آفلاتوکسین» است که با مختل کردن سیستم عصبی و فلج کردن جانداری که به او نزدیک شده است، این فرصت را در اختیار می‌گیرد تا خطر خود را کاملاً بررسی کند و اگر طعمه‌ای مناسب بود، آن را بخورد و اگر شکارچی‌اش بود، با افتخار از کنارش عبور کند!

عروس دریایی برخلاف بیشتر آبزیان، هیچ گونه جذابیت و کششی به جنس مخالف از خود نشان نمی‌دهد. ژله‌فیش‌ها بعد از رشد کامل و رسیدن به دوره بلوغ، اقدام به تولید مثل می‌کنند، آن هم به گونه‌ای کاملاً بی‌تفاوت به جنس مخالف؛ جنس نر با رهاسازی اسپرم در آب و جنس ماده با ریختن تخمک از راه دهان به داخل آب و بدون توجه نسبت به عاقبت فرزندانشان، به ادامه زندگی خود می‌پردازند. تخمک و اسپرم پس از لقاح یافتن، تبدیل به «گامت» می‌شوند تا با ادغام گامت‌ها در درون آب، سلول تخم اولیه تشکیل شود. این سلول ها اگر توسط جاندار دیگری خورده نشوند، تبدیل به «پلانولا» می‌شوند؛ یعنی موجود نابالغی که هنوز دهان و تنتاکول ندارد، یعنی چیزی شبیه یک گرز خیلی کوچک.

البته در ژله فیش‌ها، تولید مثل همیشه به این شکل نیست؛ گاهی اسپرم‌های رها شده توسط عروس دریایی نر به همراه آب وارد دهان عروس ماهی ماده می‌شود و سلول تخم در آنجا شکل می‌گیرد.