نوعی فرش در منطقه چالشتر وجود دارد که به آن «بی‌بی‌باف» می‌گویند. قالی‌های بی‌بی باف، فرش‌های بزرگی بودند که برای خانه‌های اعیانی، سفره‌خانه‌ها و آینه خانه‌ها بافته می‌شد.
توریسم آنلاین: در سفر به استان چهارمحال و بختیاری، شما را به منطقه‌ای بسیار زیبا در شهرکرد می‌بریم، منطقه‌ای که مشهورترین آثار تاریخی شهرکرد را در خود جای داده و روزگاری مرکز حکمرانی چهارمحالی‌ها بوده است.امروز شما را به منطقه‌ای بسیار زیبا در نزدیکی‌های شهرکرد می‌بریم. این منطقه در واقع، مشهورترین آثار تاریخی شهرکرد را در خود جای داده است. چالشتر در 5 کیلومتری مرکز چهارمحال و بختیاری روزگاری مرکز حکمرانی چهارمحالی‌ها بوده است.
این حکمرانی، بازه زمانی صفویه تا اواسط دوران قاجار را در برمی‌گیرد، بنابراین اگر دوست دارید یک خانه تاریخی یا قلعه اعیانی را در منطقه چهارمحال و بختیاری مشاهده کنید، کافی است بار و بندیل خود را ببندید و راهی شهرکرد و چالشتر شوید.
چالشتر، امروزه یکی از بخش‌های چهارگانه شهرکرد است، اما در گذشته، مستقل و به روستای چالشتر معروف بود. چالشتر را منطقه‌ای خان‌نشین می‌دانند، یعنی خان در چالشتر ساکن بوده و از آنجا بر مناطق زیر سلطه خود نظارت داشته است. دایره این تسلط یا به عبارت دیگر، حکمرانی خان چالشتر گاهی تا کرمان هم می‌رسیده است، این روستا، به صورت قلعه‌ای بزرگ با چند دروازه مختلف احداث شده بود و درون آن، خانه‌ها و بازار سرپوشیده و اقامتگاه خانه خان جای داشته است، درحالی که زمین‌های کشاورزی و باغ‌های میوه، بیرون قلعه جای داشته‌اند.
البته از یاد نبرید شهرکرد و مناطق اطراف آن در تابستان هوایی معتدل و در زمستان اقلیمی سرد را تجربه می‌کنند. پس اگر خواستید در زمستان به شهرکرد و چالشتر بروید، حتماً لباس گرم به همراه داشته باشید.
حکایت دو قلعه تاریخی
مجموعه چالشتر دو قلعه دارد؛ قلعه چالشتر و قلعه ستوده. به اولی، قلعه خدارحم خان یا قلعه خانی هم می‌گویند. قلعه ستوده و قلعه چالشتر از طریق یک اندرونی به یکدیگر متصل‌اند، اما سابقه قلعه به دوران صفویه و قاجار برمی‌گردد. از قرار معلوم، حکمرانان چهارمحالی در این قلعه، امور روستا‌ها و مناطق اطراف را رتق و فتق کرده و بر امور رعیت نظارت می‌کردند.
این امر بیشتر مربوط به دوران صفویه بوده و در دوران قاجار و عصر ناصرالدین‌شاه، ورق برمی‌گردد. حسین‌قلی خان به عنوان ایلخان بختیاری انتخاب و حکمرانان محلی از حاکمیت بر چالشتر خلع و به زمین‌داران بزرگ تبدیل می‌شوند. در درون قلعه، سر ستونی وجود دارد که تاریخ 1321 هجری قمری روی آن درج شده است.
از ویژگی‌های قلعه چالشتر وجود 38 ستون سنگی در آن است. در حیاط هر دو قلعه، دو حوض سنگی به شکل بیضوی وجود دارد که روی سنگ‌های آن نقش‌های زیبایی حجاری شده است. قلعه ستوده، اما با یک اندرونی به قلعه چالشتر متصل است. ستوده، دو طبقه و پنج اتاق پنج‌دری دارد و ویژگی بارز آن، یک حمام خصوصی است که با کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ تزئین شده است. سقف قسمت‌های اندرونی هر دو قلعه، از چوب گردو ساخته شده و در ساخت در و پنجره اتاق‌ها نیز از همین چوب استفاده شده است.
مسجد جامع چالشتر
در سفر به چالشتر، بد نیست مسجد جامع آن را هم از نزدیک ببینید. این مسجد در سال 1267هجری قمری به دستور حاج محمدرضا خان چالشتری ساخته شده و از لحاظ معماری از شیوه قرینه‌سازی در آن استفاده شده است. مسجد به صورت دو ایوانی و دارای دو شبستان بهاره و زمستانه و رواق با ستون‌های سنگی در اضلاع شرقی و غربی است. در ایوان شمالی و رواق‌ها، تزئینات کاشی هفت رنگ با نقوش اسلیمی گل و بوته و آیات قرآنی به‌کار رفته است.
شگفتی‌های پل زمان خان
حالا که به چالشتر آمده‌اید، توصیه می‌کنیم سری هم به پل زمان خان بزنید. می‌گویند این پل، تاریخی‌‌ترین بنایی است که روی زاینده‌رود ساخته شده است: شهرکرد،5 کیلومتر مانده به شهر سامان؛ آدرسی از این سر راست‌تر سراغ دارید؟! زمان خان، سرداری بوده از سرداران ساسانی که به دستور وی این پل ساخته می‌شود تا مردم که عمدتاً عشایر بوده‌اند و لشگریان بتوانند به سادگی از روی آن عبور کنند.
در بعضی متون، زمان ساخت پل دوران صفویه ذکر شده است که البته بین دوره ساسانی و صفویه قرن‌ها فاصله وجود دارد! پل زمان خان چه مربوط به دوران ساسانی باشد و چه دوران صفویه، 30 متر طول، 13 متر ارتفاع و دو دهانه 8 متری دارد. جنس آن از سنگ و آجر و گچ و ساروج است. آب و هوای این منطقه به گونه‌ای است که گاه و بی‌گاه شاهد طغیان رودخانه‌ها است.
به همین دلیل، بیشتر پل‌های این منطقه بر اثر طغیان رودخانه از بین رفته‌اند، اما پل زمان خان دوام آورده است. علت آن این است که پل زمان خان در نقطه‌ای مرتفع و روی صخره‌های سنگی ساخته شده است.
مجموعه‌های تفریحی در پل زمان خان در ساحل رودخانه زاینده‌رود، به واسطه شرایط اقلیمی مناسب و دسترسی نزدیک، بسیار مورد توجه گردشگران است. درعین حال، تمامی مسیر حاشیه زاینده‌رود از سامان تا قراقوش در نزدیکی‌های سد زاینده‌رود، دارای مناظر بسیار زیبایی است.
گرفتاری در گرداب «بن»!
اگر به چالشتر رفتید، می‌توانید با 13 کیلومتر رانندگی و دور شدن از آن، خود را در گرداب بن گرفتار کنید! گرداب بن، یکی از اماکن گردشگری در شهر بن است که فاصله چندانی با چالشتر ندارد.
این مکان تفریحی و اقامتی در ضلع جنوبی شهر بن قرار گرفته است. در دامنه کوه افغان این شهر نیز چشمه ساری وجود دارد که تأمین‌کننده آب این دریاچه گردشگری است. در صورت سفر به این منطقه، هم امکان کوهنوردی برای شما وجود دارد و هم می‌توانید در این دریاچه قایق سواری کنید. فاصله «بن» هم تا شهرکرد حدود 25 کیلومتر است.
بساط کباب کنار «پیرغار»
بدنیست به دیدن آبشار پیرغار هم بروید که در 5 کیلومتری فارسان و نزدیک روستای ده‌چشمه قرار دارد. عصرهای روز جمعه، بسیاری از مردم محلی و مسافران عبوری، در کنار چشمه زلال پیرغار و لابه‌لای درختانی که کنار آبشار آن روییده‌اند، بساط کباب پهن می‌کنند.
یک بخش از این گردشگاه نیز یک غار عجیب است که در آن مردم شمع روشن می‌کنند و دخیل به سنگ‌هایش می‌بندند. در این گردشگاه، یک لوح سنگی مربوط به دوره مشروطه هم قرار دارد که بخشی از تاریخ مشروطه و فعالیت‌های مردم منطقه بر آن حک شده است، اما به سختی خوانده می‌شود. یکی از مورخان و پژوهشگران تاریخ معاصر ایران معتقد است مجموعه سنگ نوشته مشروطه پیرغار شرح فعالیت مجاهدان چهارمحال‌وبختیاری در مبارزه با استبداد محمدعلی شاه قاجار است.
کنار دریاچه در غار «آقا سید عیسی»
غار «آقاسید عیسی» در فارسان نیز مهم‌ترین غار منطقه به حساب می‌آید که در بیدگل واقع شده است. در میانه این غار، که مسیر باریک و درازی دارد، دریاچه زیبایی جاری است. در نزدیکی غار همچنین چشمه‌ای از داخل زمین می‌جوشد که طراوت و سرسبزی این محل را دوچندان کرده است. غار آقاسید عیسی نیز مانند پیرغار، دارای اهمیت مذهبی بوده و مورد احترام اهالی منطقه است.
هویت هنری چالشتری‌ها: اگر به چالشتر رفتید، در کنار قفل و مصنوعات فلزی آن، بدنیست سراغی هم از فرش‌های دستباف نقش چالشتر بگیرید. فرشبافی در این منطقه قدمتی طولانی دارد.
فرش چهارمحال و بختیاری، بویژه دو نوع «بافت نقش» و «چالشتری» با گل‌های ترنج، لچکی، سرو کاج، گل مینا و با قاب‌های ترکیبی و خشتی‌های چهارضلعی، یکی از زیبا‌ترین آثار هنری ماندگار در این سرزمین است.
برای بافت فرش چالشتر، از عصاره‌ها و افشانه‌های رنگین برگرفته از برگ مو، روناس، پوست انار، پوست گردو، افشانه حنا، رنگ دانه، دوده زغال و سقز بنه استفاده می‌کنند. از این رو، فرش دستباف چالشتر به دلیل استفاده از رنگ‌های طبیعی و گیاهی، دارای رنگ ثابت و اصیل است.
بد نیست بدانید که زنان چالشتر، در گذشته برای بافت فرش، آداب ویژه‌ای داشتند و آیین گره‌زنی نوعروسان، رسمی بود که هر نوعروس تازه‌وارد به خانه، آن را افتخار خود می‌دانست. در این آیین، نوعروسان با ذکر آیه و حدیث، گره‌ای بر رخ دار قالی می‌انداختند، یعنی به عضویت خانواده هنر هویت‌بخش ایران زمین درآمده‌اند.
به همین علت، زنان جوان از دیرباز، نقش مهمی در تهیه مواد اولیه و بافت قالی چالشتر داشتند و زنان مسن‌تر نیز روش‌های رنگ‌اندازی و رنگریزی را به جوان‌تر‌ها می‌آموختند.
آنان برای تهیه «خامه»، ابتدا پشم چیده شده گوسفندان را به صورت دستی می‌تابیدند و برای رنگرزی آن، از رنگ‌های طبیعی استفاده می‌کردند. برخی طرح‌های به جا مانده قالی چالشتر از دوران صفویه، الهام گرفته از طبیعت و حیوانات است. قالی چالشتر در طرح‌های خشتی، لچک ترنج، شکارگاهی، کف ساده، سرو و کاج، حقه‌ای، قابی و گل مینا بوده است که امروزه گل خشتی آن شهرتی جهانی دارد.
راز و رمز یک فرش ارزشمند
نوعی فرش در منطقه چالشتر وجود دارد که به آن «بی‌بی‌باف» می‌گویند. قالی‌های بی‌بی باف، فرش‌های بزرگی بودند که برای خانه‌های اعیانی، سفره‌خانه‌ها و آینه خانه‌ها بافته می‌شد. فرش‌های بی‌بی باف، در پای دار هر قالی، با آیین‌های خاصی بافته می‌شد و قرائت قرآن و ذکر نام ائمه اطهار نیز در این آیین صورت می‌گرفته است.
در عین حال، فرش بافته شده همراه با آیین معنوی، از دار پائین کشیده می‌شد و آش قالی بران (بریدن قالی) را می‌پختند و فرد سبک‌پا را روی قالی می‌دواندند. فرش چالشتر از جنگ جهانی دوم به بعد رواج بیشتری یافت و قالی‌های «بی‌بی باف» در این منطقه بیشترین بافت را از آن خود کرد. از نکات قابل توجه در این حوزه این است که طرح‌ها و نقشه‌های قالی‌های بی‌بی باف، منحصربفرد بوده و پس از بافت هر قالی، نقشه آن از بین می‌رفت تا قالی بافته شده، منحصربفرد باقی بماند.
هنر قفلسازی در چالشتر
اگر می‌خواهید یکی از صنایع دستی کاملاً ایرانی را به چشم خود ببینید، به چالشتر بروید. قفلسازی در چالشتر از دیر باز رواج داشته و نسل به نسل از پدر به پسر منتقل شده است.
اوج شکوفایی صنعت قفلسازی در چالشتر به دوران قاجاریه برمی‌گردد. علاوه بر قفلسازی، در چالشتر می‌توانید سایر اقلام فلزی مانند چاقو، قیچی، کلاهخود، شمشیر، زوبین، سپر، انواع انبر، درکوب و وسایل تزئینی مورد استفاده در در‌ها و پنجره‌ها را مشاهده کنید.
چالشتر از دوران صفویه یکی از قطب‌های صنعتی منطقه بوده است. این شهر، یک صنعت دست‌ساز دیگر هم دارد: تفنگ‌سازی! معروف‌ترین استادکار آن نیز استاد احمد نیکزاد، معروف به «احمد قفل‌ساز» است.
