زنجان با طارم سرسبزش، با گنبد نیلگون سلطانیه‌اش، با غار کتله‌خور بی‌نظیر و تودرتویش، با آهوان دشت سهرین و با قلعه غول‌ها و دهها اثر و جاذبه تاریخی و طبیعی‌اش، امسال هم مثل هر سال، پذیرای مسافران نوروزی است .
توریسم آنلاین: زنجان، سرزمین مردان نمکی، دودکش‌های جن، سرزمین مساجد باشکوه، معبد اژدها، تخت دیو و سماع «چلبی اوغلی» با هزاران افسانه ناگفته، استان مقاومت، شهر غواصان دریادل، شهر انسان‌های فرهیخته، باهوش و مهمان نواز، سرزمینی با چشم اندازی زیبـا و مناظر بکر، گردشگران نوروزی را به مهمانی فرا می‌خواند.
با این که تاریخ این منطقه، فراز و فرودهای بسیار به خود دیده و گاهی شعله‌های خشم و جنگ، برگ های زیادی از تاریخ منطقه و حتی گاه تمام آن را در کام خود فرو برده است، ولی به جهت عمق غنای هویت و فرهنگ این منطقه، هنوز هم استان زنجان امانت دار میراث فرهنگی ارزشمند و قابل ملاحظه‌ای است که فرهنگ و هویت این سرزمین را به نمایش می‌گذارد.
کاخ های ارزشمند و قدیمی، آثار بی‌بدیل تاریخی، مساجدی با معماری کم نظیر، بازاری تو در تو و بس قدیمی، بقعه امامزاده‌ها، زیارتگاه‌ها و بناهای تاریخی و مذهبی با معماری‌های ارزشمند، بخشی از این میراث کهن و ارزشمند است.
بنای شهر زنجان در زمان اردشیر بابکان ساخته شده و در آن زمان نام «شهین» یعنی منسوب به شاه به آن اطلاق می‌شده است. از اواخر دوره قاجاریه به علت استقرار ایل خمسه فارس، نام خمسه نیز بر آن نهاده شد. یافته‌های تاریخی و کاوش‌های باستان شناسی که در نواحی مختلف استان زنجان انجام گرفته، گواهی بر قدمت تاریخی و دیرینگی آن است و آثار کشف شده، استقرار انسان‌های دوران پیش از تاریخ تا دوران اسلامی را در این منطقه ثابت می‌کند.
گشتی در پایتخت «اولجایتو»
مسافرانی که در بزرگراه قزوین – تبریز حرکت می‌کنند، حدود 30 کیلومتر مانده به زنجان و در سمت راست چپ جاده، تابلوی بزرگی را می‌بینند که آنان را به دیدن یکی از آثار جهانی ایران فرامی‌خواند: گنبد سلطانیه.
در فاصله 300 کیلومتری تهران، شهری کوچک و کم جمعیت قرار دارد که روزگاری دور، پایتخت 700 ساله ایران به شمار می‌رفت و پذیرای کاروان‌های بزرگ و کوچکی بود که از جاده ابریشم گذر می‌کردند و به ناگزیر باید از آن می‌گذشتند؛ شهری که روزگاری بنا بود تبدیل به اصلی‌ترین مرکز عالم تشیع در جهان شود.
شهر سلطانیه در عین حال، جاذبه‌های گردشگری بسیاری دارد. موقعیت جغرافیایی آن به گونه‌ای است که ساکنان غرب کشور به‌راحتی امکان دسترسی به آن را دارند. حتی مردم تهران می‌توانند با یک برنامه‌ریزی مناسب، در یک روز کامل به‌صورت فشرده یا طی دو روز، بدون هیچ شتاب و عجله‌ای، دهها جاذبه تاریخی و طبیعی این منطقه را ببینند.
شهر سلطانیه ویژگی‌هایی خاص و کم‌نظیری دارد و برخلاف بقیه پایتخت‌های تاریخی ایران که حاصل پیشرفت و تکامل تدریجی بوده‌اند، یکباره و به‌دستور پادشاه مغول، «اولجایتو» یا همان سلطان محمد خدابنده، ساخته شد تا پایتخت جدیدی برای امپراتوری بزرگ ایران باشد.
ناگفته نماند که «اولجایتو» برای ساخت پایتخت و آرامگاهش، تمام هنرمندان، صنعتگران و معماران پرتجربه یزدی و کرمانی و تجار ایران را به منطقه سلطانیه کوچ داد و برای اسکان آنها جا و مکان مناسبی فراهم کرد. حاصل کار، علاوه بر یک شهر زیبا، پر جاذبه‌ترین عمارت آجری و بزرگترین گنبد خشتی جهان بود که گشت و گذار در طبقات شگفت‌انگیز آن، حیرت انگیز است.
از «قزل اوزن» طارم تا باغ‌های سبز زیتون
وقتی از زنجان به طرف شمال این استان بروید، جاده‌های پر پیچ و خم را فرا روی خود می‌بینید که بیش از 160 پیچ تند را شامل می‌شود و در نهایت، به دشتی سرسبز، زیبا و شاداب می‌رسید که آن را هندوستان ایران می‌نامند.
شهرستان طارم در شمال خاوری استان زنجان واقع شده و مرکز آن «آب بر» نام دارد و این نام به این دلیل است که شهر در بریدگی رودخانه «قزل اوزن» واقع شده است. شهرستان طارم به علت طبیعت زیبا و شباهت آب و هوایی به مناطق شمالی کشور، از زیباترین و منحصر به فردترین مناظر و چشم‌اندازهای طبیعی برخوردار است.
باغ‌های همیشه سبز زیتون، درختان کهنسال، آب و هوای مطبوع و دلنشین، مناظر و آبگیرهای طبیعی بکر و دست نخورده‌ای مانند سد طبیعی «کردکندی»، از جمله ثروت‌های خدادادی این منطقه است که توجه علاقه‌مندان به آثار طبیعی را به‌خود جلب می‌کند.
قسمتی از دریاچه سد سفید رود که در شهرستان طارم واقع شده، ساحل رودخانه‌هایی است که همگی ریزابه «قزل اوزن» است. دامنه ارتفاعات، جنگل‌ها، چشمه آب معدنی الله بلاغی، غار خرمنه سر و روستاهای ییلاقی با آب و هوای مناسب و چشم انداز باغ‌ها و کشتزارهای برنج، از جاذبه‌های طبیعی شهرستان طارم است که همراه با سکوت و آرامش دلپذیر منطقه، مقدمات استراحت کم نظیر و دلچسبی را برای گردشگران این خطه زیبای استان زنجان فراهم می‌کند.
شهرستان طارم علاوه بر جاذبه‌های طبیعی، به نسبت وسعت و موقعیت خود در استان، از بناهای تاریخی و مکان‌های دیدنی متعددی هم برخورداراست.
قلعه لک‌لک‌ها، قلعه شمیران، قلعه سانسیز، بنای امامزاده حیدر، بنای امامزادگان عوف و هاشم، چهار طاقی‌های طارم، آتشکده تشویر، آتشکده الزین و آتشکده پیرچم، از جمله بناهای ارزشمند و دیدنی شهرستان طارم است.
ردپای جن و پری در ماهنشان!
استان زنجان محل گذر مسافران بسیار زیادی است، اما کمتر کسی از رد پای تخت دیو و جن و پری در این استان باخبر است!
شهرستان «ماهنشان»، جایی که افسانه‌های جن و پری بر دل کوه و دریاچه آن نشسته‌اند، در 113 کیلومتری شهر زنجان قرار دارد و شاید نامش کمتر به گوش مسافران این استان خورده باشد. می‌گویند «ماهنشان» قدمتی چهارهزار ساله دارد و دلیل این ادعا، دژی قدیمی است که در پای «دودکش جن» بنا شده است.
«دودکش جن» دقیقاً همان‌جایی است که ماهنشان را شهری افسانه‌ای می‌کند و خیلی‌ها با وجود اینکه از زنجان گذر کرده‌اند، ولی تا به حال، نه آن را دیده‌اند و نه درباره‌اش چیزی شنیده‌اند.
البته معلوم نیست علت این نامگذاری چیست. شاید به باورهای کهن مردم این خطه برگردد، اما در اصل، «دودکش جن» نوعی سنگ قارچی‌شکل است که براثر فرسایش خاک پدید آمده و به مناره‌ای بلند و نازک می‌ماند که سنگ دیگری روی آن قرار گرفته است.
دریاچه پری: «ماهنشان» دریاچه بسیار زیبا و دلفریبی هم دارد که اهالی محل، آن را «پری» می‌نامند. اهالی این منطقه، شاید در گذشته در دریاچه «خندقلو»، پری دیده‌اند که این نام را برای آن برگزیده‌اند!
دریاچه «پری» در دهستان «اوریاد» در بخش مرکزی شهرستان «ماهنشان» جاری است و تنها دریاچه زنجان به‌شمار می‌آید که میان یک دشت وسیع قرار گرفته است و دقیقاً حکم سراب را برای این منطقه دارد. دسترسی به دریاچه «پری» از جاده ماهنشان به روستای سهند سفلی و علیا، قاضی کندی، حسن‌آباد و پری امکان‌پذیر است.
«کتله خور» انتها ندارد!
«کٌتل» یعنی کوه کم ارتفاع و «خور» هم به معنی خورشید و «کتله خور» نیز نام غار زیبا و شگفت‌آوری است که به لحاظ کیفیت بلورها و قندیل‌ها، زیبایی خیره کننده و تعداد طبقات، به عنوان اولین غار آهکی و زیباترین غار جهان شناخته شده است.
گمان می‌رود این غار دارای 7 طبقه باشد، اما تاکنون 3 طبقه از آن کشف شده است و نیز گفته می‌شود انتهای آن به غار «علیصدر» در همدان متصل می‌شود!
بر اساس اظهار نظرهای مختلف، این غار از لحاظ وسعت، دومین غار جهان و از لحاظ زیبایی، اولین غار جهان شناخته می‌شود و گنجینه ای ناشناخته در صنعت گردشگری ایران است.
طبق نظریه‌های علمی و نقشه‌های زمین‌شناسی، غار کتله خور در دل کوه «ساقیزلو» در آهک‌های الیگومیوسن مربوط به دوران سوم زمین شناسی پدید آمده و تقریباً حدود 30 میلیون سال می‌تواند قدمت داشته باشد.
تاریخ دسترسی انسان به این غار، هنوز مشخص نشده است، اما گفته‌های افراد کهنسال منطقه حاکی از آن است که پدران آنان نیز در این غار رفت و آمد داشته و داستان‌های مختلفی در این باره تعریف می‌کرده‌اند.
به وجود آمدن قندیل‌ها به اشکال مختلف، مثل شیر خوابیده، پنجه شیر، پای فیل، لباس عروس، سگ شکاری، دست شیطان، نخل سوخته، دوجادوگر، سفره عقد و عروس و داماد، نشان دهنده این است که «کتله‌خور» می‌تواند طویل‌ترین غار ایران محسوب شود و به باور زمین‌شناسان، به لحاظ پیدا نشدن انتهای غار، وجود مسیرهای بکر دیگر کاملاً محرز به نظر می‌رسد. دهانه ورودی غار به صورت طاق مثلثی شکل به قطر 70 سانتیمتر، تنها راه دسترسی به داخل غار بوده و هست.
غار «کتله خور» در 140 کیلومتری جنوب غربی زنجان و 5 کیلومتری روستای «گرماب» از توابع شهرستان خدابنده قرار دارد و از طریق جاده زنجان – سلطانیه می‌شود به آنجا رفت.
دیدار با آهوان دشت «سهرین»
دشت آهوخیز «سهرین» با وسعتی بیش از 30 هزار هکتار، قسمتی از منطقه حفاظت شده «سرخ آباد» و تنها مأمن آهوان شمال غرب کشور است که یکی از مناطق با ارزش حیات وحش ایران به شمار می‌رود.
آهوان دشت «سهرین» که یکی از دشت‌های مهم استان زنجان است، به طور پراکنده در این منطقه زیست می‌کنند. تعداد آهوان این دشت که زیستگاه آخرین بازماندگان آهوی ایرانی در شمال غرب کشور است، طبق آخرین سرشماری‌ها، حدود 1500 رأس برآورد شده است.
ارتفاعات دشت سهرین، سرشار از قارچ‌های کمیاب دنبلان، ریواس، کنگر، کاکوتی ، آویشن و برخی دیگر از گیاهانی است که مصارف خوراکی و دارویی دارند. همه ساله بسیاری از اهالی منطقه برای جمع آوری این گیاهان به دشت سهرین می‌آیند.
زنجان به شرط چاقو
چکش‌ها بر فولاد گداخته فرود می‌آیند، مفتول‌های نقره مدام کشیده‌تر و ظریف‌تر می‌شوند، درفش‌ها، چرم مرغوب را سوراخ می‌کنند و پشم‌های رنگی بر تارهای سفید می‌خوابند. در بازارهای پر از رنگ و نقش و تودرتوی زنجان همه اینها هست، اما همه صنایع دستی زنجان اینها نیست.
چاقوسازان، ملیله‌کاران، چاروق‌دوزان و فرش‌بافان، در کنار دباغان و مسگران و رنگرزان، صبح زود کرکره مغازهشان را بالا می‌دهند و دست به کار می‌شوند تا بازار صنایع دستی زنجان را گرم نگه دارند. بازار رنگارنگی که همه چیز دارد؛ از قلم‌تراش تا قداره، از ملیله تا چاروق و از فرش‌های مرغوب تا گیوه‌های سفید؛ بازار طویلی که قصه صنایعش سر دراز دارد و همچنان بوی تاریخ و هنر می‌دهد. هرچند که روزگار، با هنرمندان و صنعتگران قدیمی اینجا هم نامهربانی کرده است و بعضی ساکنانش را وادار به ترک راسته‌ها و تیمچه‌هایش کرده، اما اگر هنوز هم هوای دیدن هنر دست این مردم خوش ذوق را دارید، عزم زنجان کنید که هنوز هم می‌شود مصنوعات هنرمندانه آنان را در سرتاسر بازار پیدا کرد.
هر چیزی که لبه تیز داشته باشد، اینجا در بازار زنجان پیدا می‌شود!
از وقتی «عبدالغفار سکاک» در عصر صفویان، پتک بر سندان کوبید و سوهان بر تیغه‌های فولاد آبدیده کشید، تا وقتی «مصدق امینی» در عهد پهلویان، ماهی و تفنگ و ماشین بر دسته‌های چاقوها نشاند، نام زنجان یادآور چاقو و چاقوسازی بوده و هست. بازار چاقو، قلم‌تراش، قیچی، شمشیر، قندشکن، دشنه و قداره در زنجان همیشه گرم است؛ هم ارزان دارد و هم گران، هم کوچک دارد و هم بزرگ، هم بی امضا و هم امضادار، ضامن‌دار و بی‌ضامن، یک تیغه و چند تیغه؛ چاقوسازان زنجانی آنقدر فولاد را می‌گدازند و چکش‌کاری می‌کنند تا به هر شکلی می‌خواهند درش بیاورند و آنقدر سوهان بر لبه‌هایش می‌کشند تا تیز شود و برنده. تیغه‌های برنده زنجانی را قبضه‌هایی پر از نقش و رنگ همراهی می‌کنند. چاقو و قندشکن هم البته اینجا هزار نقش و هزار شکل است. قیچی، قلم‌تراش و ناخن‌گیر، همه در اینجا نقش‌پردازی می‌شوند تا نام «زنجان» به خود بگیرند.
«شوربا» در شهر مردان نمکی!
پیشنهاد ما این است که هنگام حضور در شهر زنجان، کمی سحرخیز باشید و به یکی از کله‌پزی‌های معروف زنجان در منطقه راه‌آهن این شهر سری بزنید!
کله‌پاچه‌خوردن در زنجان، یک تفاوت بسیار مهم و اساسی با همه شهرهای دیگر ایران دارد و آن این است که کله‌پزی‌های زنجانی که در پخت این غذای سنتی و اصیل ایرانی مهارت ویژه‌ای دارند، از سیر و زیتون فراوان استفاده می‌کنند که بو و طعمی متفاوت و بسیار خوشمزه به کله‌پاچه می‌دهد. این نوع پخت، به شرایط اقلیمی و وضعیت کشاورزی زنجان بازمی‌گردد. پس بدانید که زنجان یکی از مهم‌ترین مناطق کشت و تولید سیر و زیتون در ایران است و سالانه حتی حجم قابل توجهی از این محصولات را به کشورهای دیگر، از جمله همسایه شمالی، یعنی روسیه صادر می‌کند.
اما در میان غذاهای زنجانی، 2 گزینه اصلی خواهید داشت. نخست آبگوشت زنجانی که خودشان به آن می‌گویند «شوربا». اگر هرجا دیدید نوشته‌اند شوربا، بدانید که منظور همان آبگوشت است. دومین گزینه هم کوفته‌های زنجان است که واقعاً خوشمزه است.
کلوچه‌های سنتی: شهر مردان نمکی، اما شیرینی‌ها و کلوچه‌های بسیار معروفی هم دارد. پس در سفر به زنجان، کلوچه سنتی این شهر را هم از دست ندهید که با آنچه ما به نام کلوچه، به وی‍ژه در شمال کشور تجربه کرده‌ایم، بسیار متفاوت است.
درباره نان محلی زنجانی‌ها هم باید بگوئیم که این نان را در لهجه محلی، «اردک» می‌گویند. وجه تسمیه نامگذاری آن را نمی‌دانیم، اما در همین حد بدانید که این نان برخلاف انتظار معمول، در تنور پخته نمی‌شود، بلکه در روغن سرخ می‌شود و به دلیل داشتن تخم‌مرغ و زعفران، بیشتر شبیه فطیر است تا نان!
مسیر دسترسی به استان زیبای زنجان
اگر می‌خواهید با وسایل نقلیه عمومی سفر کنید، از تمامی شهرهای بزرگ ایران برای زنجان اتوبوس وجود دارد، اما اگر دلتان هوای سفری آرام و کم دغدغه دارد، می‌توانید سراغ قطارهای تهران- زنجان و یا تهران- تبریز بروید و سفر ریلی را تجربه کنید.
با وسیله شخصی هم اگر قصد سفر دارید، آزادراه قزوین- زنجان، گزینه پیش روست. از تهران که راهی شوید، اتوبان کرج آغاز مسیر سفر است. بعد از کرج به سمت قزوین باید رفت. مسافتی حدود 124 کیلومتر. بعد از قزوین، تابلوهای راهنما به شما خواهد گفت که مسیر مستقیم را ادامه دهید تا به عوارضی برسید. عوارضی چند نرخ متفاوت نسبت به مقصد اعلامی شما دارد. گزینه ابهر را انتخاب کنید و راه را ادامه دهید. از اینجا تا زنجان 167 کیلومتر فاصله است. 32 کیلومتر بعد، تابلوی تاکستان نمایان می‌شود. از آنجا نیز به طور مستقیم به زنجان می‌روید. فاصله تهران تا زنجان 335 کیلومتر است.
