امروز 9 شهریور ؛ روز ملی یوزپلنگ ایرانی
نهم شهریورماه با نام یکی از جانوران زیبای ایرانی گره خورده است؛ «روز ملی حفاظت از یوزپلنگ ایرانی»، جانداری که بیم از میان‌رفتن آن نگرانی سالیان دور همه‌ی دوست‌داران زیست‌بوم و حیات وحش کشور است.
توریسم آنلاین: یوزپلنگ ایرانی یا یوزپلنگ آسیایی به انگلیسی (Persian cheetah) نام علمی: Acinonyx jubatus venaticus))، سومین گربه‌سان آسیایی در حال از میان رفتن شناخته شده است و اکنون تنها ۴۰ قلاده از آن در ایران یافت می‌شود.
در نهم شهریورماه ۱۳۷۳ خورشیدی و در گرماگرم تابستان، یوزپلنگ ماده با سه توله‌اش برای نوشیدن آب راهی نخلستان‌های پیرامون بافق شد، در این میان شماری از مردم نا‌آگاه بومی (یا غیر بومی) یوزپلنگ بخت‌برگشته و توله‌هایش را محاصره می‌کنند و با سنگ و چوب به جانشان می‌افتند، پس از مدتی مقاومت مادر شکسته می‌شود از حجمه‌ی ضربه‌های وارد شده فرار می‌کند و توله‌هایش گرفتار می‌شوند.
یکی از شاهدان، خود را به اداره محیط زیست بافق می‌رساند و ماموران محیط زیست را از این رویداد آگاه می‌کند. زمانی‌که ماموران به محل می‌رسند با لاشه‌ی بی‌جان یکی از توله‌ها روبه‌رو می‌شوند اما دو توله‌ی دیگر با وجود زخم‌های شدید زنده مانده بودند. توله‌های زخمی به یزد فرستاده می‌شوند ولی شدت آسیب‌های وارد آمده بر سر و روی یکی از توله‌ها به مرگ او در میانه‌ی راه می‌‌انجامد.
توله‌ی سومِ جان‌به‌در برده از جور روزگار در یزد به کمک دامپزشک درمان می‌شود و برای نجات از مرگ بلافاصله به تهران منتقل می‌شود.
و اما برپایه‌ی گزارش‌های محیط‌بانان بافق، ماده یوز نگران هر روز به نزدیکی شهر و نخلستان می‌آید تا توله‌های را جست‌وجو کند اما پس از یک هفته جست‌وجوی ناکام، دیگر در آنجا دیده نمی‌شود.
توله‌ی بازمانده، ماریتا نام گرفت و پس از مدتی بهبود یافت. ماریتا تا دی‌ماه ۱۳۸۲ خورشیدی، در پارک پردیسان تهران زندگی کرد و پس از نه سال ازمیان رفت. ماریتای نجات‌یافته و بازمانده‌‌ی آن رخداد تلخ به دلیل تنهایی و نبود جفت، هرگز نتوانست کمکی به از میان نرفتن یوزپلنگها بکند.
چند سال پس از مرگ ماریتا و در سال ۱۳۸۶ خورشیدی، با ابتکار انجمن یوزپلنگ ایرانی و با توجه به اینکه یوزپلنگ از مهم‌ترین گونه‌های جانوریِ درمعرضِ انقراض در ایران است و در ایران نیاز به حفاظت دارد، نهم شهریورماه به یاد ماریتا و از دست دادن خانواده‌‌اش در آن رخداد تلخ به نام «روز ملی حفاظت از یوزپلنگ ایرانی»، نام‌گذاری شد.
به‌گفته‌ی پایگاه خبری زیست آنلاین: «روز ملی یوزپلنگ ایرانی، را می‌توان یادآور پیشینه‌ی درخشان، همت بلند و مسوولیت سنگین ما ایرانیان دانست. ۹ شهریور به یادمان می‌آورد که ایران تنها کشور قاره‌ی کهن است که توانسته نسل یوزپلنگ آسیایی را زنده نگه دارد. ۹ شهریور یادآور پیمانی‌ست که برای حفاظت از واپسین بازمانده‌های این گونه ارزشمند با یکدیگر بستیم. ۹ شهریور به ما یادآوری می‌کند که برای حفظ این میراث طبیعی چه مسوولیت سنگینی در برابر خالق هستی و در برابر جهانیان داریم. ۹ شهریور وعده ما برای دست به دست هم دادن، هم‌پیمان شدن و یکی شدن برای حفاظت از نسل یوزپلنگ است».
ایران تنها زیستگاه کنونی یوزپلنگ آسیایی
ایران از دهه‌ی ۱۹۷۰ میلادی، به‌عنوان تنها زیستگاه یوزپلنگ‌های آسیایی (ایرانی) شناخته شده‌است. یوزپلنگ ایرانی تنها نژاد این جانور است که یال دارد. یوزپلنگ آسیایی زمانی در بیشتر مناطق آسیا از شبه قاره‌ی هند تا افغانستان، ترکمنستان و ایران تا شبه‌جزیره‌ی عربستان و سوریه پراکنده بود، اما اکنون در فهرست جانوران در آستانه‌ی انقراض اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت جای دارد و تنها در نواحی دور افتاده‌ای در بیابان‌های ایران دیده شده است. واپسین گزارش مستند از یوزپلنگ در هندوستان به سال ۱۹۷۴ میلادی، باز می‌گردد از آن پس یوزپلنگ به سرعت از سرتاسر قلمرو خود ناپدید شد. اکنون ایران واپسین پناهگاه یوزپلنگ آسیایی در جهان به‌شمار می‌رود.
یوزپلنگ در مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی مرکز ایران، به خصوص استان‌های یزد، سمنان، اصفهان، کرمان، خراسان شمالی و خراسان رضوی زندگی می‌کند. این جانور زیبا در زیستگاه‌های تپه ماهوری و کوهپایه‌ای مناطق کویری یافت شده و به‌ندرت در مناطق دشتی دیده می‌شود.
زیستگاه‌های یوز در ایران به شوند پیشروی بیابان‌ها و تبدیل شدن بخشی از زمین‌های زیستگاه به زمین‌های کشاورزی و مسکونی شدن بخشی دیگر و همچنین از میان رفتن مراتع از سوی دام‌های اهلی و در نتیجه کاهش شمار آهو و گوزن که از منابع غذایی یوزها هستند کاهش یافته است.
ویژگی‌های ظاهری یوزپلنگ ایرانی
طول سر و بدن یوزپلنگ ایرانی (آسیایی) 110 تا 130 سانتی‌متر، طول دم 60 تا 80 سانتی‌متر، بلندای بدن 60 تا 80 سانتی‌متر و وزن آن 20 تا 40 کیلوگرم است. نر و ماده یوزپلنگها همشکل‌اند. این جانور سر کوچک، دست و پای بلند و کشیده، کمر باریک، سینه بزرگ، دم بلند و کلفت و گوش‌های کوچک و گردی دارد. سطح بدن پوشیده از موهای نخودی رنگ تا زرد کم‌رنگ با خال‌های کوچک سیاه و توپر است.
موهای بخشهای زیرین بدن سفید است. 2 نوار سیاه‌رنگ (خط اشکی) از گوشه چشم تا دهان یوزپلنگ امتداد دارد. پنجه‌های آزاد با ناخن‌های غیرقابل جمع شدن، یکی از مهم‌ترین وجه‌های تمایز یوزپلنگ از دیگر گربه‌سانان است. ساختار بدن یوزپلنگ به گونه‌ای است که امکان دویدن با سرعتی نزدیک‌به 105 کیلومتر در ساعت را به او می‌دهد، از همین‌روی یوزپلنگ سریع‌ترین پستاندار خشکی جهان نام گرفته است.
یوزپلنگ تا 14 سال در طبیعت و تا 21 سال در اسارت عمر می‌کند.بایسته است که همه‌ی نهادها به‌ویژه نهادهای محیط زیستی در راستای حفاظت از این گونه‌ی در خطر بکوشند و با آگاهی‌رسانی و دیگر تدبیرهای کارساز از نابودی یوزپلنگ ایرانی جلوگیری کنند.
امید که یوزپلنگ ایرانی از خطر نابودی رهایی یابد و زیست‌بوم ایران و جهان هرگز از حضور این جانور ارزشمند و زیبا خالی نشود.
