«قاهان» کویر است اما دل در گرو کوهستان دارد و خنکی بامداد و شامگاهش، روح نواز است. اینجا جمع کویر و کوهستان و قنات و درخت است مثل نیاسر یا قمصر، که آنجا گل می‌روید و اینجا، بیدمشک و شکوفه‌های قیسی، سیب، گیلاس و گردو.
توریسم آنلاین: کویر انتهای زمین است، جایی که در ذهن همه ما برهوتی است وسیع و بی انتها . باور می کنی از عجایب ایران کویرهایی است که می توان در دل آنها بر لب جویباری نشست که می‌رود تا پای چناری یا سروی که سنش به چند صد سال یا بیشتر طراوت بخشی کند. کویر، به شب‌هایش می نازد و سوسوی ستاره‌ها و دلربایی ماه اما اگر بازی نسیم و برگ و بامداد نیز به آن اضافه کنی می‌شود دره قاهان!
«قاهان» کویر است اما دل در گرو کوهستان دارد و خنکی بامداد و شامگاهش، روح نواز است. اینجا جمع کویر و کوهستان و قنات و درخت است مثل نیاسر یا قمصر، که آنجا گل می‌روید و اینجا، بیدمشک و شکوفه‌های قیسی، سیب، گیلاس و گردو.
دره قاهان، یکی از بخش‌های خلجستان است که طول 30 کیلومتر است، مجموعه‌ای از روستاها را دربر می‌گیرد؛ روستاهایی که به شکل خطی ممتد و به موازات جاده تفرش کشیده شدهاند و به ترتیب عبارتند از: آغلک، بنابر، جمزقان، قاهان، نویس، کاسوا و انجیله.
دره قاهان در 35 کیلومتری جاده ساوه ـ سلفچگان واقع شده است. تنها مسیر دسترسی به آن هم همین جاده است و البته علاوه بر ورودی ساوه، جاده قم ـ ساوه نیز مسیر مناسبی است که در سه‌راهی آوه با جاده سلفچگان تقاطع دارد.
به لحاظ تقسیمات کشوری، دره قاهان وابسته به حوزه استان قم و البته به عنوان منطقه ویژه گردشگری این استان هم به ثبت رسیده است، اما به جهت جغرافیایی، درست در مرز استان قم و استان مرکزی قرار دارد، اما زادبوم روستاهای این منطقه، به فرهنگ شهر تفرش بسیار نزدیک است و حتی طبیعت و محصولاتشان نیز به این شهر تشابه بیشتری دارد.
مسیر اصلی دسترسی به تمام این روستاها، از طریق جاده‌ای فرعی و البته آسفالته است که از جاده سلفچگان جدا می‌شود و هر قدر که از جاده اصلی دور می‌شوی و به سمت پایانی دره حرکت می‌کنی، فضای روستاها کوهستانی‌تر می‌شود، تا جایی که 3 روستای پایانی نویس، کاسوا و انجیله، به شکل پلکانی در دل کوهستان قرار دارند و به رغم فاصله به نسبت کم با جاده اصلی، بیشتر از آب و هوای ییلاقی و کوهستانی بهره‌مندند و همین امر، مهم‌ترین عامل جذب گردشگران متعدد از اقصی نقاط کشور به این دره بوده است؛ به این سبب که با فاصله زمانی کمتر از نیم ساعت، گردشگران کویر ناگهان با طبیعت و آب و هوایی کاملاً متفاوت و با تفاوت دمایی قابل توجه روبه‌رو می‌شوند که گاهی اوقات این اختلاف دما، به بیش از 10 درجه سانتیگراد می‌رسد!
منظومه‌ای از زیبایی‌ها
دره قاهان، سرزمین چهارفصلی است که در هر زمان، زیبایی‌های خاص خود را دارد؛ بهاری پرشکوفه، تابستانی ییلاقی، پاییزی رنگارنگ و اگر سالی پربرکت باشد، زمستان‌هایی سرد و سپید که قدرت برف می‌تواند مسیرهای ارتباطی روستاهایش را قطع کند.
وجود رودخانه‌های فصلی و حاصل دست قنات‌کاران ایرانی هم این منظومه زیبا را به مکانی منحصربفرد تبدیل کرده است، تا دره‌ای سرسبز و پرمحصول شکل بگیرد. از تعداد دقیق قنات‌های دره قاهان اطلاع دقیقی در دست نیست، اما حدود 20 قنات در دهستان قاهان و 15 قنات در روستای «نویس» و بیش از 10 قنات در روستای «انجیله» شناسایی شدهاند که هم‌اکنون مهم‌ترین منبع تامین آب این منطقه محسوب می‌شوند.
دیدنی‌های «قاهان»
علاوه بر شب‌های منحصربفرد دره قاهان که میراث شب‌های کویر پایین‌دست است، شگفتی‌های طبیعی دره قاهان در فصول مختلف، مهم‌ترین جاذبه گردشگری این منطقه به شمار می‌رود، بویژه این که در فصل بهار، این دره سبز پر می‌شود از شکوفه‌های رنگارنگ و کوهستان بکر و زیبایش نیز سرشار می‌شود از گیاهان معطر کوهی که جاذبه ای بسیار تماشایی برای طبیعت‌گردان است.
دشت «موسیر» واقع در ییلاقات بالادستی روستای انجیله، انواع گونه‌های مختلف گون، خارخاسک، سیرک، گزره، قازیاقی و انواع سبزی‌های معطر مانند پونه را در فصل بهار پیشکش مهمانان خود می‌کند.
دره قاهان، هر فصلش زیبایی‌های خاص خود را دارد و بهار قاهان، بهار بیدمشک است. بیدمشک در در دهستان قاهان، هم نماد آغاز بهار است و هم بهانه‌ای برای نشاط و آغاز دوره کشت و کار و زراعت که البته به دلیل نبود کارگاه‌های گلابگیری، این بیدمشک‌ها به کارگاه‌های گلابگیری کاشان منتقل می‌شوند، تا باشد که عطرشان فضای خانه‌ای را معطر کند و قلبی را آرامش ببخشد.
میعادگاه ستاره‌شناسان
دره قاهان و بویژه روستای «نویس»، یکی از مناطق مورد علاقه گردشگران علاقه‌مند به نجوم است؛ به همین سبب، این روستا در فصول مختلف سال و بخصوص در زمان رخدادهای نجوم، همواره پذیرای ستاره‌شناسان داخلی و خارجی بوده است که آسمان شب را در این روستای بکر و کوهستانی، رصد کنند.
تک تک روستاهای دره قاهان به جهت تاریخی، از پیشینه و سابقه بسیار طولانی برخوردارند. وجود درختان کهن، بویژه چنارها نیز مؤید همین مطلب است، اما یکی از مهم‌ترین مستندات تاریخی که در این منطقه به یادگار باقی مانده، بنای چارتاقی نویس است.
چارتاقی تاریخی
«چارتاقی نویس» در دامنه ارتفاعات غربی روستای نویس بر فراز دشتی به نام دشت برزو واقع شده است. این آتشکده باستانی مربوط به دوران ساسانیان، که مردم محلی آن را به طور سنتی با نام «چارتاق» می‌شناسند، با همین نام در فهرست آثار ملی ثبت شده است. مسیر دسترسی به این چارتاقی، حدود یک کیلومتر بعد از روستای نویس است که مسیری مالرو دارد.
روستای پلکانی کویر
انجیله، روستای پایانی این سفر است و پس از آن کوه است و کوه. انجیله، اما روستایی پلکانی است و فرهنگ و طبیعتش بیش از سایر روستاهای منطقه به تفرش نزدیک است. بین این روستا و تفرش هر چند جاده آسفالته‌ای وجود ندارد، اما تنها یک گردنه بین این شهر و روستا فاصله انداخته است که بومی‌ها آن را گردنه «خرسه‌در» می‌نامند که طبیعت‌گران و افراد بومی با استفاده از یک جاده مالرو، این گردنه را پشت سر می‌گذارند.
بین تفرش و انجیله ییلاق‌های سرسبز و گسترده این روستا قرار دارد؛ ییلاق گیو، مشدعلی و سایر ییلاقاتی که هر یک جویباری روان در آنها جاری است و درختانشان ریشه در جویبار دارند و سر بر آسمان. هنگامی که از انجیله به سمت ییلاقات حرکت می‌کنید، دیگر از طبیعت دشت و هموار و کویر خبری نیست، آنقدر سرد و خنک است که حتی در اوج تابستان نیز شاید مجبور شوید شب را زیر یک کرسی بگذرانید!
روستای «سرآبادان» هم در همسایگی «انجیله» قرار دارد و به روستای شکوفه‌های گیلاس مشهور است. تعداد سکنه این روستای کوهستانی در این سال‌ها به شدت کاهش پیدا کرده است، اما کوچه‌باغ‌های گیلاس آن زبانزد خاص و عام است و مسیری است رؤیایی برای پیاده‌روی و فراغت در دامان طبیعت.
دره قاهان فیلمامامزادههای دره قاهان
مجموعه روستاهای دره قاهان، به جهت فرهنگ و مذهب، بسیار به هم شبیه‌اند و وجود امامزاده‌های مختلف نیز بیانگر ریشه‌های محکم مذهبی در این منطقه است که البته مجاورت به شهر مذهبی قم نیز مؤید همین امر است.
در کنار جاده جمیزقان ـ قاهان در دامنه کوه، بقعه‌ای به نام امامزاده هادی (ع) مشهور به شاهزاده هادی (ع) قرار دارد. وی یکی از فرزندان امام موسی کاظم (ع) و برادر امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س) است. بنای این زیارتگاه که 800 سال قدمت دارد، دارای سند روایی بسیار دقیق است و مردم منطقه نیز ارادت خاصی به آن دارند.
یکی دیگر از جذابیت‌های این امامزاده، وجود چناری دوقلو و منحصربفرد در حیاط آن است که بنا به گفته اهالی بومی، قدمت آن به بیش از 200 سال می‌رسد و تنه تنومند به هم چسبیده این دو چنار نیز تماشایی است.
شریفه خاتون، خواهر امام رضا(ع) از دیگر بقاع متبرکه دره قاهان است که در روستای نویس واقع شده است و البته در روستای کاسوا نیز 3 امامزاده به نام‌های ابوطالب، مهدی و احمد از فرزندان امام موسی‌ابن جعفر«ع» وجود دارد که همه این موارد بیانگر آن است که به لحاظ تاریخی، این منطقه نیز مانند قم، مرکز تردد شیعیان و فرزندان امام موسی ابن جعفر«ع» بوده است.
علاوه بر این امامزاده‌ها، هر یک از روستاهای این منطقه، حسینیه‌های خاص خود را دارند که در ایام ماه محرم و عزاداری سالار شهیدان مورد استفاده قرار می‌گیرند. مراسم تعزیه‌خوانی یکی از مهم‌ترین مراسم آئینی است که در این ماه در حسینیه‌ها اجرا می‌شود و همه ساله تعداد زیادی مسافر از نقاط مختلف کشور برای مشاهده این تعزیه‌ها به روستاهای این منطقه سفر می‌کنند. مراسم علم‌گردانی هم از دیگر مراسم آئینی است که در روستاهای این منطقه برگزار می‌شود. به عنوان نمونه، مراسم علم‌گردانی روز تاسوعا در روستای انجیله دارای قدمت بسیار طولانی است.
