الگوی پراکندگی محوطه‌های شناسایی شده در این دشت میان‌کوهی در عصر مفرغ، ظهور و وجود یک مرکز به نام «محوطه دوزداغی» را نشان می‌دهد که در این دوره به مرکز بسیار مهم و بزرگ تبدیل می‌شود.محوطه دوزداغی با ارتفاع ۱۲۰۰ متر از سطح دریا، محوطه‌ای است به وسعت بیش از ۱۶ هکتار و به ارتفاع ۲۴ متر از سطح زمین‌های اطراف، بلندترین محوطه پیش از تاریخی دشتی است که در کنار رودخانه دائمی قودوخ بوغان و چشمه‌سارها و تالاب‌های زیبای اطراف آن شکل گرفته است.
پایین محوطه دارای آثار فرهنگی از دوره‌های نوسنگی، مس سنگی، مفرغ و عصر آهن است که به دلیل قرار گرفتن در مسیر مواصلاتی فلات ایران با آناتولی و نیز واقع شدن در مسیر بزرگ‌راه مهم بازرگانی منشعب از جاده بزرگ خراسان (جاده ابریشم)، از موقعیت ممتازی برای مبادلات تجاری و فرهنگی برخوردار بوده است.وجود معدن نمک به عنوان کالای صادراتی در این محوطه و همچنین ابزارهای ابسیدین (کالای وارداتی) در هفت نوع و رنگ متفاوت، شاهدی بر این ادعاست.
کشاورزی مهم‌ترین پتانسیل محوطه دوزداغی
پراکندگی ابزار و آلات کشاورزی از جمله سنگ‌ساب‌ها، دستآس‌ها، تیغه‌ها، کوبنده‌ها، هاون و دسته هاون‌ها در سطح محوطه، گستردگی زمین‌های حاصلخیز و منابع آب فراوان، گسترش کشاورزی مردمان ساکن این محوطه را نشان می‌دهد.
وجود مراتع قابل دسترس و کوه دوزلاخ‌داغی در شرق محوطه، حاکی از آن است که دامداری نیز در این منطقه از رونق بسیار مناسبی برخوردار بوده است، به عبارت دیگر محوطه باستانی دوزداغی مهم‌ترین پتانسیل و شرایط بهره‌برداری اقتصادی مبتنی بر کشاورزی، دامپروری و تجارت و مبادلات فرهنگی (نمک، سنگ ابسیدین و…) با مناطق هم‌جوار را نیز به همراه داشته است.
درصد حجم پراکندگی سفالینه‌ها در سطح محوطه، نشان می‌دهد که دوره پویایی و شکوفایی این محوطه در دوران آغاز شهرنشینی بوده است. به نظر می‌رسد که در این دوران، برای اولین بار در دشت، یک مرکز با مساحت بیش از ۱۶ هکتار ایجاد شده است. وجود چنین مرکزی در دشت میان‌کوهی خوی، به احتمال زیاد در راستای تجارت فرامنطقه‌ای بوده است.
* گزارش از افراسیاب گراوند رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سلماس
