گذشتگان این شهرستان را به نام شهر زو نیز نامیده اند و برخی نیز اعتقاد دارند زاوه همان سبای بلقیس است که سلیمان بن داوود تخت ملکه را از این منطقه به سرزمین بنی اسراییل برده است.
توریسم آنلاین: زاوه سرزمین طلای سرخ است با که نیاکان ما آن را به نام شهر زو نیز نامیده اند و برخی نیز اعتقاد دارند زاوه همان سبای بلقیس است که سلیمان بن داوود تخت ملکه را از این منطقه به سرزمین بنی اسراییل برده است.
تاریخ هزار توی زاوه، ریشه در اعماق تاریخ و افسانه دارد. این منطقه که نام خود را به شهرستان بخشیده، از قدمتی طولانی برخوردار است و رد پای تاریخ را می‌توان در جای جای آن مشاهده کرد.
بر اساس باورهای افسانه‌ای ایرانیان، بنای زاوه یا زو که نام امروزی آن تربت حیدریه می‌باشد، در دوره پیشدادیان شاهنامه فردوسی وجود داشته و در آن زمان در این دیار پادشاه زو یا زوتهماسب با تورانیان مبارزه کرده است. زاوه در دوره اسلامی، به ویژه در قرون اولیه، از اهمیت و رونق بسیاری برخوردار بوده است. این منطقه در مسیر جاده ابریشم قرار داشته و محل عبور کاروان‌های تجاری بوده است. در قرن ششم هجری، بیهقی در کتاب تاریخ بیهق، از زاوه به عنوان ولایتی آباد با ۲۲0 قریه یاد کرده است. در اوایل قرن هفتم هجری، زاوه مورد حمله مغولان قرار گرفت و دچار ویرانی شد. پس از حمله مغول، به تدریج نام زاوه به فراموشی سپرده شد و با ظهور قطب‌الدین حیدر، این منطقه به تربت قطب‌الدین حیدر و سپس تربت حیدریه معروف شد.
در سال ۱۳۸۷، بخشی از شهرستان تربت حیدریه که شامل شهر دولت‌آباد و روستاهای اطراف آن بود، به شهرستان زاوه ارتقا یافت و دولت‌آباد به عنوان مرکز این شهرستان جدید انتخاب شد.
تپه ها و محوطه های باستانی که در نقاط مختلف شهرستان زاوه توسط باستان شناسان مورد بررسی و شناسایی قرار گرفته حکایت از وجود زیستگاه های انسانی مربوط به دوران پیش از تاریخ در این ناحیه دارد.
براساس مطالعات تاریخی، اولین نشانه های زیست انسانی در زاوه به دوران ماقبل تاریخ باز می گردد به طوری که پس از آن نیز زاوه یکی از آبادی های پر رونق در قلمرو پارتیان بوده است.
از آثار تاریخی زاوه می توان به مسجد جامع و حمام نجف خان و از اماکن زیارتی این شهرستان به امامزاده سلطان حسین واقع در چخماق و بی بی شهربانو در 20 کیلومتری دولت آباد مرکز این شهرستان اشاره کرد.
شهرستان زاوه را به نام ملاعباس کاریزکی نیز می شناسند وی عالمی بود که در سراسر زندگی به حقوق دیگران ارج نهاده و هنجار های اجتماعی را رعایت می کرد.
مرحوم حاج آخوند ملا عباس تربتی در سال 1288 قمری مصادف با 1251 شمسی در پانزده کیلومتری شرقی تربت حیدریه و روستای کاریزک ناگهانی در زاوه متولد شد و تا حدود چهل سالگی ساکن آنجا بود.
این دانشمند معاصر خدمات ارزنده ای برای دروس اسلامی داشته به طوری که شاگردان بسیاری را تعلیم داده است.
ظرفیت توسعه گردشگری زعفران در زاوه
بیشترین زعفران کشور و دنیا در زاوه تولید می شود و روستاهای صفی آباد، شهن آباد و مرغزار بیشترین سطح زیر کشت این محصول را به خود اختصاص داده اند به طوری که سالانه 40 تن زعفران خشک در این شهرستان تولید می شود.
به گفته کارشناسان شهرستان زاوه می‌تواند با استفاده از ظرفیت زعفران، زمینه‌ساز رونق گردشگری تخصصی در حوزه کشاورزی باشد.
در همین راستا، تورهای گردشگری زعفران با هدف معرفی ظرفیت‌های شهرستان زاوه و آشنایی گردشگران با مراحل تولید این محصول ارزشمند راه‌اندازی شده است. علاوه بر بازدید از مزارع زعفران، برنامه‌ریزی‌هایی نیز برای گنجاندن این محصول در بسته‌های سوغات مسافران، گردشگران و زائران در حال انجام است.
با توجه به نامگذاری پنجم آبان‌ماه به‌عنوان «روز ملی زعفران»، امسال جشنواره‌های تخصصی و تورهای گردشگری متعددی در منطقه برگزار شد. از ابتدای فصل برداشت در اوایل مهرماه تاکنون، بیش از ۳۵ تور لیدر برای بازدید از مزارع زعفران اعلام آمادگی کرده‌اند و این برنامه‌ها تا اوایل ماه آذر ادامه دارد.
زعفران تنها یک محصول کشاورزی نیست، بلکه بخش مهمی از فرهنگ، آیین و هویت مردم منطقه را در خود جای داده است. نحوه کاشت، داشت و برداشت آن با رسوم خاصی همراه است که باید مورد توجه و حفاظت قرار گیرد. یکی از سیاست‌های اصلی ما در کنار توسعه گردشگری، حفظ آیین‌ها و رسوم سنتی مرتبط با زعفران است.
شور و نشاط مردم در ایام برداشت، به‌ویژه هنگامی که پیش از طلوع آفتاب برای چیدن گل زعفران به مزارع می‌روند، جلوه‌ای از فرهنگ اصیل کشاورزی ایران را به نمایش می‌گذارد و احیاء دوباره این سنت‌ها، خود نوعی جاذبه فرهنگی و گردشگری محسوب می‌شود.
مسیر تبدیل زعفران به یک برند گردشگری شاخص در خراسان رضوی خالی از چالش نیست. مهم‌ترین مانع در این مسیر، کمبود زیرساخت‌های گردشگری است. تاکنون بیشتر فعالیت‌ها به شکل سنتی انجام شده و زیرساخت‌های لازم برای جذب و میزبانی گردشگران به‌صورت گسترده فراهم نشده است.
از این‌رو، رایزنی‌هایی با مدیریت شهری و سایر دستگاه‌های مرتبط در حال انجام است تا زیرساخت‌های اولیه، به‌ویژه در روستاهای هدف گردشگری که علاوه بر تولید زعفران دارای جاذبه‌های تاریخی و طبیعی هستند، ایجاد و تقویت شود. توسعه اقامتگاه‌های بوم‌گردی در این مناطق نیز، ازجمله برنامه‌هایی است که می‌تواند به جذب گردشگران و ماندگاری بیشتر آنان کمک کند.
بدون تردید، رونق گردشگری بدون حضور و مشارکت فعال بخش خصوصی امکان‌پذیر نیست. خوشبختانه در این راستا هماهنگی‌های مطلوبی با نهادهای غیردولتی برای مدیریت تورهای تخصصی زعفران و برنامه‌های فرهنگی مرتبط انجام شده است.
همچنین لازم است تبلیغات و معرفی این محصول، به‌ویژه از سوی نهادهای دولتی و مدیریت‌های شهری که از اعتبارات لازم برخوردارند، به‌صورت گسترده‌تری انجام گیرد. در کنار آن، فعالیت نهادهای غیردولتی در زمینه اشتغال‌زایی و درآمدزایی برای بومیان منطقه می‌تواند نقش مهمی در پایداری اقتصادی و فرهنگی این حرکت ایفا کند.
