اثبات پیشینه تاریخی اصفهان با کاوش‌های جدید در تپه اشرف

اصفهان در پهنه فلات مرکزی ایران واقع شده و یکی از کهن‌ترین شهرهای خطه ایران زمین به شمار می‌رود، لذا قدمت تاریخی این شهر موجب شده تا بسیاری از محققین و مورخین در بیان چگونگی پیدایش این شهر، قدمت آن را به سلسله‌های اسطوره‌ای پیش از تاریخ نسبت دهند.

برخی از مورخین دوران اسلامی همچون حمدالله مستوفی در کتاب نزهه القلوب معتقد است، طهمورث (دیوبند) از سلسله پیشدادیان و همچنین جمشید و ذوالقرنین شهر را بنا نهادند و سپس کیقباد شهر را تخت‌گاه خود ساخت، همچنین حکیم ابوالقاسم فردوسی نیز در اثر جاودانه خویش شاهنامه معتقد است کاوه آهنگر در اصفهان علیه ضحاک مار دوش قیام کرده و او را از تخت به زیر کشید و در کوه دماوند محبوس ساخت و سپس فریدون را از نسل پادشاهان راست کردار ایرانی بر تخت نشاند و پس از آن بود که درفش کاویان (نشان افتخار ایرانیان) در این شهر نگهداری می شد.

با نگاهی به وضعیت جغرافیای شهر اصفهان می‌توان دریافت که شهر در طول تاریخ در جلگه بزرگ زاینده‌رود و در دشت اصفهان که مستقیم از آب این رود مشروب می‌شد بنا نهاده شد، به‌نحوی که برخی محققین دوران اسلامی معتقدند اصفهان در دوران پیش از تاریخ از چهار روستا و یا محله به نام‌های دردشت، جویباره، کوشک، و کران تشکیل یافت، حتی برخی منابع پا را از این فراتر نهاده و معتقدند این چهار محله بر روی هسته‌های پراکنده روستائی که قدمت برخی از آنها همچون یوان به بیش از 10هزار سال قبل می‌رسد و براساس صور فلکی در برج قوس و در پائیز بنا نهاده شده که اشکال آن همانند جوانی کماندار، با نیم‌تنه ببر و دمی همچون اژدها بر سر در برخی بناهای تاریخی شهر از جمله سر در بازار قیصریه در مجموعه جهانی میدان امام(ره) (نقش جهان) به چشم می خورد.

در تلاش برای دست‌یابی به اطلاعات متقن تاریخی در خصوص پیشینه تاریخی این شهر افسانه‌ای می‌توان اطلاعات قابل قابل استنادی از تاریخ تکوین شهر اصفهان در حکومت عیلامی‌ها در بیش از 6 هزار سال قبل و بیش از 2 هزار سال قبل از ورود آریائیان به ایران به دست آورد، بدین گونه که برخی دیرینه شناسان با بررسی کتیبه‌های آشوری (از تمدن‌های کهن بین‌النهرین) دریافته‌اند که شاهان آشوری در بیش از 6 هزار سال قبل به مناطق مرکزی ایران حمله و مناطق پارتاکنا (فریدن بزرگ) و گابیانا را از دست شاهان عیلام باستان خارج کرده‌اند.

با بررسی منابع تاریخی می‌توان چنین برداشت کرد که اصفهان در تاریخ باستان با نام‌های همچون: انزان، گابیان، جی و یهودیه یاد شده است، لذا نام گابیانه در کتیبه‌های آشوری در حدود 7 هزار سال قبل اشاره به اصفهان دارد.

تپه تاریخی اشرف شناسنامه پیشینه تاریخی اصفهان

محوطه باستانی تپه اشرف در مکان شهر باستانی جی و در شرقی‌ترین بخش شهر کنونی اصفهان واقع شده است، برخی مورخین اوایل دوران اسلامی همچون ابن ندیم عنوان می‌کنند که در عصر باستان در مکان این تپه، کهن دژی عظیم وجود داشته است و این در حالی است که برخی شرق شناسان همچون گای لسترنح در کتاب جغرافیای تاریخی سرزمین‌های شرقی خلافت اسلامی نیز تاکید دارند که در عصر باستان و در مکان این تپه قلعه‌ای قرار داشته که احتمالا از دوران اشکانیان محل نگهداری اسناد دیوانی بوده است.

به هر حال این محوطه باستانی از دوران پیش از اسلام و به واسطه قرار داشتن در کنار زاینده‌رود و در مجاورت پل شهرستان (کهن‌ترین پل زاینده‌رود) و منطقه باستانی شهرستانه (که به احتمال قریب به یقین در دوران باستان محل مسکونی بوده)، به عنوان مرکزی نظامی حتی تا دوران اسلامی مورد توجه حاکمان دوران مختلف بوده است.

با توجه به اینکه محوطه باستانی اشرف در کنار تپه باستانی جی تنها محوطه باستانی در داخل شهر اصفهان به شمار می‌رود از سال 1389 خورشیدی با تملک این منطقه توسط اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان، کاوش‌های باستان شناسی برای شناسایی تاریخ پر رمز و راز شهر اصفهان آغاز شد به نحوی که از آن زمان تا کنون یعنی تا مرداد ماه 1399، 7 فصل کاوش باستان شناسی در آن انجام و این عملیات از لایه‌های اصلی این مجموعه که متعلق به دوران قاجار است آغاز و سپس دوران صفوی و دوران قبل‌تر یعنی اوایل دوران اسلامی کشف شد.

کشف اسکلت بانوی اشکانی و اثبات تاریخ 3 هزار ساله اصفهان

همزمان با آغاز فصل هفتم کاوش‌های باستان شناسی که از خردادماه امسال، حد فاصل تپه اشرف و تپه باستانی جی همزمان با حفاری‌های آب منطقه‌ای اصفهان آغاز شد، باستان شناسان به ترتیب یک گور خمره متعلق به اواخر دوران هخامنشی، اسکلت یک اسب متعلق به دوران اشکانی و همچنین یک کوزه ذوب فلز متعلق به همین دوران در کنار یک چاه متعلق به دوران ساسانی کشف کردند.

در اولین روزهای مردادماه سال جاری، کشف اسکلت یک بانوی ایرانی متعلق به دوران اشکانی که نگاهش به سمت طلوع خورشید در منطقه باستانی جی دوخته شده بود، در این محوطه باستانی خبر ساز شد، به نحوی که باستان شناسان معتقدند این بانوی اشکانی بر اساس آئین مهرپرستی تدفین یافته است.

با کشف آثار جدید در هفتمین فصل از کاوش‌های باستان شناسی در محوطه باستانی تپه اشرف، تاریخ پر رمز و راز اصفهان به صورت علمی تا 3 هزار سال قبل اثبات شد، با این وصف مشخص است در صورت ادامه این کاوش‌ها می‌توان به بخش‌های دیگری از تاریخ گمشده این شهر زیبای باستانی پی برد، شاید بخش غیر قابل انکار از تاریخ 10 هزار ساله اصفهان در دل محوطه باستانی تپه اشرف و تپه جی نهفته و منتظر دست‌های است تا این راز مگو را برای نسل‌های آینده ایرانی بازگو کند.

* کارشناس ارشد میراث‌فرهنگی و گردشگری استان اصفهان