امروز 20 مهر است . روزی به شکوه و بلندی ادب پارسی وبه نام شاعر محبوب و مشهور ایرانی حافظ مذین شده است.
توریسم آنلاین : خواجه شمس الدین محمد شیرازی شاعر و حافظ قرآن، متخلص به حافظ و معروف به لسان الغیب از بزرگترین شاعران غزل سرای ایران و جهان به شمار می رود.
مادرحافظ کازرونی بود
خواجه شمس الدین محمدبن محمد حافظ شیرازی، از بزرگترین شاعران نغزگوی ادبیات فارسی است. حافظ در اوایل قرن هشتم ه.ق- حدود سال 727- در شیراز دیده به جهان گشود. پدرش بهاءالدین، بازرگان و مادرش اهل کازرون بود. پس از مرگ پدر، شمس الدین کوچک نزد مادرش ماند و در سنین نوجوانی به شغل نانوایی پرداخت. در همین دوران به کسب علم و دانش علاقه مند شد و به درس و مدرسه پرداخت. بعد از تحصیل علوم، زندگی او تغییر کرد و در جرگه طالبان علم درآمد و مجالس درس علمای بزرگ شیراز را درس کرد. او به تحقیق و مطالعه کتابهای بزرگان آن روزگار- از قبیل کشاف زمخشری، مطالع الانظار قاضی بیضاوی و مفتاح العلوم سکاکی و امثال آنها- پرداخت. همچنین در مجالس درس قوام الدین ابوالبقاء عبدالله بن محمود بن حسن اصفهانی شیرازی نیز حضور داشت.
حافظ اهل سفر نبود
حافظ بیشتر عمر خود را در شیراز گذراند و بر خلاف سعدی به جز یک سفر کوتاه به یزد و یک مسافرت نیمه تمام به بندر هرمز همواره در شیراز بود.
وی در دوران زندگی خود به شهرت عظیمی در سر تا سر ایران دست یافت و اشعار او به مناطقی دور دست همچون هند نیز راه یافت. تفکر حافظ عمیق و زنده پویا و ریشه دار و در خروشی حماسی است. شعر حافظ بیت الغزل معرفت است.
دیوان حافظ که مشتمل بر حدود 500 غزل، چند قصیده، دو مثنوی، چندین قطعه و تعدادی رباعی است، تاکنون بیش از چهارصد بار به اشکال و شیوه های گوناگون، به زبان فارسی و دیگر زبان های جهان به چاپ رسیده است. شاید تعداد نسخه های خطّی ساده یا تذهیب شدهٔ آن در کتابخانه های ایران، افغانستان، هند، پاکستان، ترکیه و حتی کشورهای غربی از هر دیوان فارسی دیگری بیشتر باشد.نکتهٔ خاصی که در دیوان حافظ وجود دارد، کثرت نسخه هایی با مفردات و واژه های گوناگون است که این خصیصه باعث بروز تصحیحات متعدد و گاه متناقض هم در بین مصححان می شود.
حافظ را چیره دست ترین غزل سرای زبان فارسی دانسته اندموضوع غزل وصف معشوق، می، و مغازله است و غزل سرایی را باید هنری دانست ادبی، که درخور سرود و غنا و ترانه پردازی است.
با آن که حافظ غزل عارفانهٔ مولانا و غزل عاشقانهٔ سعدی را پیوند زده، نوآوری اصلی او در تک بیت های درخشان، مستقل، و خوش مضمون فراوانی است که سروده است. استقلالی که حافظ از این راه به غزل داده به میزان زیادی از ساختار سوره های قرآن تأثیر گرفته است، که آن را انقلابی در آفرینش این گونه شعر دانسته اند.
شاخه نبات که بود؟
نسبت جهان ملک خاتون به عنوان شاخه نبات حافظ، بیشتر از دیگر نسبتهایی که افکار عمومی برای وی معشوقه سازی می کنند، مطرح شده اما واقعیت این است که وی شاعره شیرازی زمان حافظ بوده که در سایه بزرگی “خواجه اهل راز” هیچگاه دیده نشد. جهان ملک خاتون شاعری بود که در زمان حافظ و هم عصر با او یعنی قرن هشتم در شیراز می زیسته است و دیوانی با بیش از پنج هزار بیت شعر نیز دارد.
در مورد سال درگذشت او اختلاف کمتری بین مورخان دیده می شود و به نظر اغلب آنان 792 ق است. از جمله در کتاب مجمل فصیحی نوشته فصیح خوافی (متولد 777 ق) که معاصر حافظ بوده و همچنین نفحات الانستألیف جامی (متولد 817 ق) به صراحت این تاریخ به عنوان سال درگذشت خواجه قید شده است. محل تولد اوشیراز بوده و در همان شهر نیز روی در نقاب خاک کشیده است.
آرامگاه حافظ در شهر شیراز و در منطقهٔ حافظیّه در فضایی آکنده از عطر و زیبایی گل های جان پرور، درآمیخته با شور اشعار خواجه، واقع شده است. امروزه این مکان یکی از جاذبه های مهمّ گردشگری به شمار می رود و بسیاری از مشتاقان شعر و اندیشه حافظ را از اطراف جهان به این مکان می کشاند
تاریخچه پر ماجرای حافظیه شیراز
آرامگاه حافظ امروزی که در حدفاصل چهارراه حافظیه و چهارراه ادبیات واقع شده، تاریخ پرماجرایی را پشت سر گذاشته تا به این‌جا رسیده. خواجه حافظ شیرازی در سال ۷۹۲ هجری قمری از دنیا رفت، اما بنای مقبره این شاعر در ۶۴ سال بعد یعنی در سال ۸۵۶ میلادی برای اولین بار ساخته شد.
اگر بخواهیم درباره تاریخچه حافظیه صحبت کنیم باید بگوییم که قدم‌های اولیه ساخت آرامگاه حافظ شیرازی را شخصی با نام «محمد یغمایی» برداشت. یغمایی وزیر«میرزا ابوالقاسم گورکانی»، حاکم فارس بود. شمایل اولیه حافظیه در شیراز به‌شکل سازه‌ای گنبدی با یک حوضی بزرگ در جلوی آن بود که از طریق جریان آب رکن‌آباد پر می‌شد.
با روی‌کارآمدن صفویان و حکومت شاه‌عباس، حافظیه مرمت شد و سپس با قدرت‌گرفتن افشاریان، این مرمت تکرار شد. اما زندیه پا را کمی فراتر گذاشته و تنها به مرمت بنا بسنده نکرد. زندیه بارگاهی با چهار ستون سنگی را در جلوی مقبره ساخت. این تالار دو در شمال و جنوب خود داشت و دو اتاق نیز در این دو ناحیه اضافه شده بودند. اما این‌ها تمام تغییرات در دوره زندیه نبودند؛ اضافه‌کردن یک باغ سرسبز در محوطه جلوی مقبره حافظ و قراردادن یک سنگ قبر مرمر از دیگر تلاش‌های حکومت زندیه برای زیباسازی حافظیه شیراز بوده است.
بعد از حکومت زندیه آرامگاه حافظ شیراز مجدد دست‌خوش تغییرات شد. این بار شخصی با نام «تهماسب میرزا مویدالدوله» که حکمران وقت فارس بود در سال ۱۲۷۳ این بنا را مرمت کرد. در سال ۱۲۹۵ برای این بنا کوشکی چوبی ساخته شد. این کوشک توسط شخص به نام «فرهاد میزرا معتمدالدوله» ساخته شد.
بنایی که یک زرتشتی ساخت و ویرانش کردند!
معتمدالدوله فرمانروای وقت فارس بود. در سال ۱۳۱۷ نیز یک فرد زرتشتی با نام «ملاشاه جهان زرتشتی ملقب به اردشیر»، با سفر به شیراز و فال خوش‌یمنی که بر سر مزار خواجه حافظ گرفت، برای ساخت آرامگاهی باشکوه برای حضرت حافظ ترغیب شد. اما هنوز کار این زرتشتی نیکوکار به اتمام نرسیده، یک فرد متعصب و متظاهر مذهبی، به افراد خود دستور می‌دهد تا این بنا را تخریب کنند و مانع ساخت آرامگاه به‌دست شخصی غیرمسلمان برای حافظ شوند.
در نهایت مخروبه مقبره حافظ در سال ۱۳۱۹ «شاهزاده ملک‌منصور شعاع‌السلطنه»، طبق فرمان پدرش، مظفرالدین‌شاه، دستور ساخت ضریحی آهنی برای قبر حافظ را صادر کرد. «علی‌اکبر مزین‌الدوله نقاش‌باشی» این ضریح را پیرامون مقبره حافظ شیراز بنا کرد.
آندره گدار معروف معمار بنای کنونی حافظیه
با روی‌کارآمدن سلسله پهلوی، در سال ۱۳۱۰ استاندار وقت فارس، با نام «فرج‌الله بهرامی دبیر اعظم»، یک سردر سنگی و بزرگ روی دیوار جنوبی آرامگاه حافظ اضافه کرد. همچنین با رسیدگی به محوطه و باغ این مجموعه، حافظیه ظاهر زیبا و آبادتری پیدا کرد. در سال ۱۳۱۴ شخصی به نام «علی‌اصغر حکمت»، وزیر آموزش‌وپرورش وقت، با کمک طرحی از «آندره گدار»، باستان‌شناس و معمار فرانسوی و مدیرکل باستان‌شناسی کشور، سازه‌ای جدید و زیبا برای مقبره حافظ ساخت.
آندره گدار علاقه زیادی به فرهنگ ایران و دنیای شرق داشته و از دوست‌داران حافظ شیراز بوده است. «علی ریاضی» رئیس آموزش‌وپروش، مسئول نهایی‌کردن این پروژه شد و «علی سارمی»، باستان‌شناس و همچنین رئیس موسسه باستان‌شناسی تخت‌جمشید، به‌عنوان ناظر و سرپرست با ریاضی همکاری کرد. اتمام این پروژه تا سال ۱۳۱۷ زمان برد. تقسیم مجموعه به دو بخش شمالی و جنوبی توسط ایوانی با بیست ستون سنگی که باغ در جنوب و مقبره در شمال این ایوان واقع شده است، تغییرات نهایی در این پروژه بود. پایبندبودن به طرح اولیه زندیه در طراحی این گروه مشهود است.
درنهایت طی سال ۱۳۸۶ تغییراتی برای زیباترشدن حافظیه انجام شد که از جمله این موارد می‌توان به تمیزکاری سطح مسی گنبد مقبره، مرمت دیگر سازه‌های مجموعه و… اشاره کرد.
ماجراجویی در آرامگاه حافظ شیرازی
ماجراجویی در آرامگاه حافظ شیرازی، یکی از لذت‌بخش‌ترین تجربه‌های سفر به شیراز است. این ماجراجویی با روح شعر و شاعری همراه است و در هر گامی که در این مجموعه برمی‌دارید، حس جالبی به لطافت اشعار حافظ شما را همراهی می‌کند. جذابیت حافظیه شیراز علاوه‌بر ارزنده‌بودن شخصیتی که در این مقبره آرمیده است، هنر ایرانی معماری حافظیه و سرسبزی و صفای باغ است.
در این مجموعه علاوه بر لذت از باغ با صفایی که با درختان خوش‌قدوقامت و گل‌های خوش‌رنگ‌وبو آراسته شده است، طراحی‌های هنرمندانه مقبره گنبدی و ایوان وسیع با ستون‌های بلندقامتش شما را مدهوش زیبایی خود می‌کند. کنار همه این زیبایی‌ها و غرق‌شدن در احساسات لطیف شاعرانه این مجموعه، حتما تفالی به حافظ بزنید که بدون شک در این لحظه و در این فضا، رابطه عرفانی شما با حافظ عمیق‌تر است.
مجموعه تاریخی حافظیه شیراز در فهرست آثار ملی قرار گرفته است و از نظر ویژگی‌های معماری و تاریخی اهمیت فوق‌العاده‌ای در صنعت گردشگری دارد. این مجموعه شامل دو بخش شمالی و جنوبی است و ایوان بزرگی مرز میان این دو بخش است. حالا دیگر وقت آن رسیده که وارد مجموعه جذاب و تماشایی و آرامش‌بخش حافظیه شیراز شده تا با گوشه‌وکنار آن بیشتر آشنا شویم و از جزئیات طراحی و معماری حافظیه بیشتر بدانیم.
وارد صحن یا حیاط جنوبی شوید
بازدید از مجموعه آرامگاه حافظیه با حیاط جنوبی آن آغاز می‌شود. شرق و غرب این حیاط با نارنجستان‌های وسیعی طراحی شده است و عطر خوش بهارنارنج در فصل بهار در این حیاط مدهوشتان می‌کند. در میان صحن نیز مسیر پیاده‌روی با بلواری پرگل‌وچمن مشخص شده است و در دو طرف این بلوار باید قدم بزنید تا به ایوان برسید. ایوان با ردیف پله‌ها از سطح حیاط جدا شده است و اختلاف سطح آنها در حدود ۴متر است که با ۱۸ پله برابری می‌کند.
در طرف‌های دیگر این مسیرهای پیاده‌روی، باغچه‌ای مستطیلی از سرو و کاج وجود دارد و دو حوض مستطیلی نیز زیبایی این باغچه‌ها را کامل کرده است. در سه ضلع صحن جنوبی دیوارهای بلندی کشیده شده و در دیوار جنوبی این حیاط در ورودی به آرامگاه حافظ قرار داده شده است. این در ورودی به خیابان گلستان باز می‌شود و سه پله واصل حافظیه به این خیابان است.
وقتی به تالار حافظیه می‌رسید
ایوانی بزرگ با ۲۰ ستون سنگی در میانه راهتان خواهید دید که از طریق ۱۸ پله می‌توانید از سطح حیاط جنوبی خودتان را به این ایوان برسانید. این تالار طولی در حدود ۵۶متر دارد و عرض آن به ۸متر می‌رسد. چهار ستونی که در زمان زندیه در این تالار بنا شده، در وسط این بنا قرار گرفته است.
تالار حافظیه یا ایوان میانی، مجموعه حافظیه را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم کرده است. دو اتاق در دو طرف تالار حافظیه بنا شده است و بر سردر آنها اشعار حافظ جلوه‌گری می‌کند. تاثیر معماری هخامنشی و زندیه در ساخت این تالار مشهود است.
آرامگاه قوام
آرامگاه قوام‌السلطنه از سیاستمداران ایرانی در گذشته، در مجموعه حافظیه واقع شده است و از دیگر بخش‌های دیدنی این مجموعه محسوب می‌شود. در سمت چپ تالار حافظیه، اتاق بزرگی قرار دارد که همان آرامگاه قوام‌السلطنه است. در اطراف این اتاق بزرگ، ۲ اتاق دیگر نیز بنا شده است.
گذر از ایوان و رسیدن به صحن شمالی
صحن شمالی مجموعه آرامگاه حافظ، در گذشته یک قبرستان بوده و حافظ نیز یکی اشخاص دفن‌شده در این گورستان بوده است. امروزه در سمت شرق و غرب آن، حوض‌های بزرگ مستطیلی و باغچه‌هایی از درختان نارنج جا خوش کرده است. دیوار شمالی این صحن با یکی از ابیات زیبای حفظ زیبا شده است:
علاوه بر باغچه‌های نارنج در این قسمت، در اطراف این حیاط، باغچه‌هایی پر شده با چمن، کاج، سرو و باز هم درخت نارنج دیده می‌شود. ساختمان‌های حافظ‌شناسی، کتابخانه، فروشگاه محصولات فرهنگی و چایخانه سنتی، بناهایی است که در قسمت شمالی این حیاط واقع شده است.
آرامگاه حافظ در صحن شمالی
با رسیدن به قسمت شمالی مجموعه حافظیه، می‌توانید به سراغ مقبره زیبا و خوش‌نقش‌ونگار آرامگاه حافظ بروید. این آرامگاه با پنج ردیف پله مدور نسبت به سطح زمین، ارتفاعی در حدود یک متر پیدا کرده است. ستون‌های زیبا و خوش‌تراشی دورتادور آرامگاه قرار داده شده استو به روی این ستون‌ها، گنبد سبزرنگ و بی‌نظیر این مقبره خودنمایی می‌کند. نمای بیرونی گنبد با ورقه‌های مسی زیبا شده است و با ۸ ستون ۵متری، روی مقبره حافظ قرار داده شده است.
داخل این گنبد، به کمک اشعار حافظ زیباتر و کامل‌تر شده است. نکته جالب مقبره حافظ، سنگ قبر آن است. این سنگ قبر به‌جامانده از حکومت زندیه است و روی آن اشعار حافظ دیده می‌شود.
مقبره‌های دیگر در اطراف آرامگاه حافظ
کنار مقبره حافظ، شیرازی‌های بسیاری دفن شده‌اند و نام آنها در کنار هم، به ارزش تاریخی مجموعه اضافه کرده است. به‌عنوان مثال در حوالی مقبره گنبدی‌شکل حافظ، قبر شاعری با نام «شیخ محمد شیرازی» دیده می‌شود. از دیگر اشخاص مهمی که در این قسمت از مجموعه به خاک سپرده شده‌اند، می‌توان به شاعر دیگری با نام «محمد نصیری‌الحسینی» ملقب به «فرصت‌الدوله شیرازی»، شاعر، «قطب‌العارفین آقا محمدهاشم ذهبی شیرازی»، از سران سلسه ذهبیه و «حاج ملاعلی سمنانی»، عالم و عارف بزرگ اشاره کرد.
جلوی ساختمان کتابخانه، مقبرهای «حاج سید محمدعلی کازرونی شیرازی»، از مجتهدان فارس، «شیخ محمدمهدی کجوری»، از مجتهدان برجسته، «شیخ محمدحسن کجوری» و «سید محمدرضا مجدالعلما» ملقب به دستغیب قرار گرفته‌اند. همچنین در زمینی که امروزه کتابخانه بنا شده، قاسم خان، حاکم فارس دفن شده است و مقبره او در این منطقه قرار داشته است.
حیاط غربی و مقبره‌الشعرا
محوطه سرسبز با یک حوض کوچک، سبب زیبایی حیاط غربی شده است. در این قسمت از مجموعه آرامگاه حافظ، مقبره‌های افراد نامداری واقع شده است. مقبره‌الشعرا در این قسمت قرار گرفته است و محل دفن نویسندگان، شاعران، عالمان، استادان دانشگاه و هنرمندان بزرگ ایرانی است. در این مقبره اشخاص مهمی آرمیده‌اند که در بین آنها می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:دکتر لطفعلی صورتگر، شاعر،رسول پرویزی، نویسنده و داستان‌نویس،استاد جواد مصلح، فیلسوف فرزانه،محمد خلیل رجایی، استاد حکمت و ادب،
دکتر مهدی حمیدی شیرازی، شاعر و استاد دانشگاه،دکتر عبدالوهاب نورانی وصال، استاد دانشگاه،دکتر علی‌محمد مژده، استاد فرزانه ادبیات دانشگاه،استاد حمید دیرین، موسس و رییس انجمن خوشنویسان فارس،استاد نورالدین رضوی سروستانی، از بزرگان آواز و موسیقی اصیل ایرانی،دکتر سید ابوطالب فنائی، نویسنده، مترجم و شاعر.
طاق‌نماهای زیبایی که به اشعار حافظ مزین شده است، در قسمت شرقی مجموعه قرار دارد. تعداد این طاق‌نماها به ۱۴ عدد می‌رسد.
نمادشناسی در حافظیه
مجموعه آرامگاه حافظ به‌عنوان یک جاذبه فرهنگی و تاریخی، می‌تواند زبان گویایی از ناگفته‌های بسیاری باشد و معماری و طراحی این بنا، همچون اشعار حافظ، می‌تواند نکته‌ها و پندهای جالبی را به بازدیدکنندگان بیاموزد. بنابراین هر بخش از حافظیه را می‌توان حاوی یک پیام دانست.
به‌عنوان مثال وقتی که در خیابان گلستانید و هنوز وارد حافظیه نشده‌اید، شما قادر به دیدن آرامگاه حافظ نیستید و غرق در شلوغی خیابان شهر شده‌اید. این خیابان نمادی از اسارت انسان با اندیشه‌های عرفانی در مشغله‌های جهان صنعتی است.
صحن جنوبی را می‌توان به جهان مادی و گذرا تشبیه کرد و بالا رفتن از پله‌ها و رسیدن به ایوان، نمادی از پختگی انسان و غلبه اندیشه بر روزمرگی جهان مادی و سلوک عرفانی است.
ایوان حافظیه نمادی از خورشید است و در این جایگاه هیچ فاصله‌ای میان شما و حقیقت نیست. حیاط شمالی همان دنیای ملکوت را یادآور می‌شود و شما برای رسیدن به پاسخ معماها و سوال‌های خود به این منطقه می‌رسید. جایی که آرامگاه حافظ در آن واقع شده است و هشت در ورودی و خروجی دارد. هشت در به جهان ملکوت که با قرن هشتم، همان قرن زمان حیات حافظ برابری می‌کند.
آرامگاه حافظ نگین این مجموعه است و از ساختار آن برداشت‌های متفاوتی می‌توان کرد. خورشید اولین نمادی است که برای این بنا می‌توانیم در نظر بگیریم، همچنین گنبد آن بسیار به کلاه درویشان ترک شباهت دارد و همچنین بسیاری این گنبد را نمادی از آسمان می‌دانند. رنگ‌های درون گنبد نیز نمادی از مفهوم‌های دیگر است.
آبی‌فیروزه‌ای را باید نماد بهشت دانست و رنگ ارغوانی را به شراب ازلی تعبیر کرد. دو رنگ سیاه و سفید در این گنبد می‌تواند نمادی از شب و روز باشد. همچنین رنگ قهوه‌ای نیز یادآور یکی از اصلی‌ترین عنصرهای جهان هستی یعنی خاک است.
