9 رسم یلدایی جالب در شهرهای ایران

ساکنان فلات ایران از چندین هزار سال پیش، دیرپاترین شب سال را گرامی داشته‌اند و همواره در زنده نگه‌داشتن این آئین کهن کوشیده‌اند

توریسم آنلاین: پاییز پادشاه فصل ها ،تابلوی هزار رنگ طبیعت  می‌رود و زمستان  سپید از راه می‌رسد و در این هنگامه، شبی است به بلندی یلدا و به وسعت همدلی و مهربانی. شبی که مهربانی ها از سرگرفته می شود و خانواده های ایرانی در پناه امن و گرم خانه بزرگترها سحر می کنند.

شب چله، یلدا، میلاد مهر، خورشید شکست‌ناپذیر، روز ترویج فرهنگ میهمانی و پیوند با خویشان یا با هر عنوانی که آن را بنامید، آخرین شب پاییز و دیرپا‌ترین شب سال است. ساکنان فلات ایران، از چندین هزار سال پیش، این شب را گرامی داشته‌اند، درحالی‌که در هیچ دوره‌ای از تاریخ کشورمان، هیچ حکومتی اصراری به گرامیداشت این شب نداشته است، اما همچنان ایرانیان، این شب را پاس می‌دارند و در زنده نگه‌داشتن این آیین می‌کوشند. تداوم دیرگاه این آیین، سخن از کهنسالی و قدمت آن دارد.

هندوانه به ‌عنوان نمادی کروی که برونش سبز و درونش قرمز است و سمبل خورشید محسوب می‌شود، به ‌عنوان مهمترین میوه بر سر سفره چله قرار می‌گیرد.

در شب یلدا که به «شب چله» معروف است، مردم مناطق مختلف کشور، با شرکت در گردهمایی‌های طولانی و خوردن انواع میوه و تنقلات، سعی می‌کنند طولانی‌ترین شب سال را پشت سر بگذارند و با خاطره‌ای خوش، به استقبال زمستان بروند.

آئین «چیله قاپوزی» در میان آذری‌ها

مردم آذری زبان کشورمان، شب چله دور هم جمع می‌شوند و بهترین غذاهای سنتی و بومی را برای این شب تدارک می‌بینند و با «چیله قارپوزی» یعنی «هندوانه چله»، در سفره شب یلدا می‌چینند و باور دارند که هندوانه، سوز سرما را از آنها دور می‌کند.

مردم اردبیل در شب یلدا، چله بزرگ را قسم می‌دهند که زندگی را نباید زیاد سخت گرفت و معمولاً «قورقا» یعنی گندم برشته، سبزه، مغزگردو و نخودچی کشمش می‌خورند.

در آذربایجان، شب یلدا، برای نوعروسان و دخترانی که به خانه شوهر رفته‌اند، از طرف خانواده داماد، برای عروس هدایایی همراه با خوردنی‌های ویژۀ این شب فرستاده می‌شود. با توجه به طولانی بودن شب یلدا، بزرگان خانواده از گذشته‌های دور، داستان‌‌ها و ضرب المثل‌های مختلف تعریف می‌کنند و با گفتن خاطره‌های طنز آمیز، یکی از بهترین شب‌ها را برای کوچک‌ترها فراهم می‌کنند.

یلدا در شیراز با فال حافظ

شیرازی‌ها در شب یلدا با پهن کردن سفره‌ای که به سفره هفت‌سین شباهت دارد، از میهمانان خود پذیرایی می‌کنند. پس از صرف شام، یکی از بزرگان خانواده، فال حافظ می‌گیرد و کدبانوی خانه، با تنقلاتی مثل گردو، نخودچی، حلوای ارده، آجیل، رنگینک، ارده شیره و خرما و انجیر و انار و هندوانه، از مهمانان پذیرایی می‌کند.

شیرازی‌ها مردم را به دو دسته گرم مزاج و سرد مزاج تقسیم می‌کنند و لازم می‌دانند که در شب یلدا، گرم مزاج‌ها انواع خنکی‌ها مثل هندوانه را بخورند و سردمزاج‌ها، گرمی‌هایی مثل خرما، انجیر و ارده شیره بخورند تا به اصطلاح، مزاجشان برگردد.

آئین ویژه یلدای کرمانی‌ها

یکی از آیین‌های ویژه شب یلدا در کرمان و مناطق جنوب شرقی کشور، برگزاری مراسم «کف زدن» است. در این مراسم، ریشه گیاهی به نام چوبک را که در این دیار به «بیخ» مشهور است، در آب خیسانده و پس از چند بار جوشاندن، در ظرف بزرگ سفالی به نام «تغار» می‌ریزند. مردان و جوانان فامیل با دسته‌ای از چوب‌های نازک درخت انار به نام «دسته گز»، مایع مزبور را آنقدر هم می‌زنند تا به صورت کف درآید و این کار باید در محیط سرد صورت گیرد تا مایع مزبور کف کند.

کف آماده شده با مخلوط کردن شیره شکر و پس از تزیین با مغز گردو و پسته، برای پذیرایی مهمانان برده می‌شود. در این میان، گروهی از جوانان، قبل از شیرین کردن کف‌ها، با پرتاب آن به سوی همدیگر و مالیدن کف به سر و صورت یکدیگر، این آئین را گرامی می‌دارند.

قصه‌های یلدای زاهدانی‌ها

در زاهدان، مردم براساس یک سنت دیرینه، شب یلدا در خانه بزرگ فامیل گردهم می‌آیند و به قصه‌هایی که پدربزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها برایشان نقل می‌کنند، گوش می‌دهند.

برگزاری نشست‌های خانوادگی همراه ‌با برخی از اعتقادات اسطوره‌ای، شبی خاطره‌انگیز برای خانواده‌های زاهدانی، به‌ خصوص کودکان و نوجوانان فراهم می‌کند. گفتن قصه، گرفتن فال حافظ، آیین‌های دسته‌جمعی، نظیر گل یا پوچ و بیان خاطره از سرگرمی‌های شب یلدا در این منطقه است.

3 چله در اراک

آیین شب یلدا در استان مرکزی، از دیرباز تاکنون، در 3 شب متوالی با عناوین شب «چله ‌بزرگه»، «چله وسطی» و «چله‌کوچیکه» برگزار می‌شود و خویشان و دوستان، گرد هم می‌آیند و از هر دری سخن می‌گویند. یکی ‌از آیین‌های ویژه یلدا در استان مرکزی، دیدار بزرگان و سالخوردگان فامیل بوده ‌است.

در شب یلدا، بزرگترها با کودکان همبازی می‌شوند و «گل یا پوچ» و مشاعره، از جمله برنامه‌هایی است که در مناطق مختلف استان مرکزی با مشارکت همه اعضای خانواده رواج دارد.

با قزوینی‌ها در «شب چره»

مردم استان قزوین نیز همچون دیگر هموطنان ایرانی، این آیین کهن را با رفتن به خانه بزرگترهای فامیل برگزار می‌‌کنند. به عقیده قدیمی‌ها، خوردن میوه‌های خشک و تر و میوه‌های سرخ فام که به «شب چره» معروف است، همراه با خوراکی‌های دیگر، شگون داشته و زمستان پربرکتی را نوید می‌دهد.

در بعضی مواقع که مادربزرگ‌ها در آوردن تنقلات تأخیر می‌کنند، کوچکترها شعر «هر که نیارد شب چره – انبارش موش بچره» سر می‌دهند، که مادربزرگ باید در آوردن «شب چره» بیشتر تعجیل کند.

در این شب، اغلب مردم قزوین با خوردن سبزی پلو با ماهی‌دودی و سپس هندوانه، انار، انواع تنقلات، از جمله کشمش، گردو، تخمه، آجیل مشگل‌کشا و انجیر خشک، شب‌نشینی خود را به اولین صبح زمستانی گره می‌زنند.

«برف برفو» در شاهرود

در برخی از مناطق شهرستان شاهرود، اهالی با مشاهده اولین بارش برف زمستانی و به منظور صله رحم، بر پایی محفلی گرم و شاد، شب یلدا را به شکل خاصی جشن می‌گرفتند. برای این منظور، فردی از بزرگان فامیل یا طایفه، به جهت مزاح ابیاتی را بر روی تکه کاغذی نوشته و آن را توسط قاصد به خانه یکی از بزرگان فامیل می‌فرستاد. مضمون ابیات بدین شرح بود:

برف اول است برفو/ با شما قاصدی آید ز ما نزد شما/گر گرفتی بکن رویش سیاهور /نه ما هستیم مهمان شما

قاصد، یکی از چابک‌ترین افراد جمع به شمار می‌رفت. او با زیرکی خاصی کاغذ را به خانۀ فرد مورد نظر برده و به صاحبخانه می‌داد. صاحبخانه نیز با مشاهده کاغذ، سعی بر آن داشت که مچ دست قاصد را گرفته و مقداری خاک ذغال بر سر و صورتش بمالد، اما قاصد با تلاش بسیار سعی به فرار می‌کرد. با گریختن قاصد، صاحبخانه باید چند نفری را برای صرف ناهار و یا شام، به خانه خود دعوت کند.

همچنین «برف شیره» یکی از خوراکی‌های اولین برف زمستانی بود که توسط مادر بزرگ‌های شاهرودی تهیه می‌شد. آنان مقداری از برف را که در جای تمیزی انباشته می‌شد، جمع‌آوری نموده و باکمی شیره توت یا انگور مخلوط کرده و آن را با شادمانی میان فرزندان و نوه‌هایشان تقسیم می‌کردند.

شب عاشقان بیدل

در گذشته شب چله، شب «عاشقان بیدل» نیز بوده است. کسانی که نامزد داشتند، برای عروس خوانچه‌ای شامل یک دست پیراهن و کفش همراه با خوانچه‌های شیرینی هدیه می‌دادند. این رسم باعث اتحاد بین خانواده‌ها و فرزندانشان می‌شد. ایجاد دوستی‌ها و آگاهی از گرفتاری دوست و آشنا، از مهم‌ترین امور شب یلدا بوده است.

مراسم شال اندازی

یکی از رسوم کهن یلدا، شال‌اندازی است که هنوز در آذربایجان، کردستان و لرستان متداول است. کودکان و نوجوانان در شب یلدا به بام خانه‌ها می‌روند و از روزنه‌ای که در سقف به عنوان هواکش تعبیه شده است، شالی به درون خانه‌ها می‌اندازند و تقاضای «شب‌چره» می‌کنند و صاحبخانه هم مقداری از شیرینی و تنقلات شب یلدا را به شال آنها می‌ریزد و گره می‌زند و دل کودکان و نوجوانان را شاد می‌کنند، اما نکته ظریف مربوط به جوانانی است که نامزدی دارند یا دختری را خواهانند، اما پدر و مادر دختر سخت‌گیری می‌کنند؛ آنها شب یلدا شال به خانه مورد‌نظر می‌اندازند و صاحبخانه هرچقدر هدیه به آنها می‌دهد، راضی نمی‌شوند و شال را بالا نمی‌کشند. بسیاری از والدین سرانجام به احترام شب یلدا، قول مساعد به خواهان دخترشان می‌دهند!