بندرکهن و سالخورده «تیس» که در سده‌های نخستین اسلامی به آن «تیز» می‌گفتند، در دهانه خلیج چابهار قرار دارد.
توریسم آنلاین: از چابهار به سمت شرق درکناره‌های سواحل بی‌نظیر و طلایی مکران، جاده‌ای است پُروپیچ وخم در میان کوه‌های مینیاتوری و دریای نیلگون که با فاصله 60کیلومتری می‌رسد به بندری زیبا در امتداد حاشیه ساحلی دریای عمان؛ اینجا بندر صیادی بریس است، همیشه آرام با مردمانی خونگرم و مهمان نواز که عشق‌شان دریاست و کسب روزی حلال. بندرکهن و سالخورده «تیس» که در سده‌های نخستین اسلامی به آن «تیز» می‌گفتند، در دهانه خلیج چابهار قرار دارد.
این روستا دارای 27 اثر ثبت شده است و از جمله روستاهای هدف گردشگری به شمار می‌رود. «تیس» در زمان‌های قدیم، مرکز تجاری و تنها منطقه‌ای بوده که آب شیرین، بندر و اسکله داشته است .
روستای بزرگ تیس، زمانی یکی از بنادر مهم در حاشیه خلیج چابهار بود، اما حالا روستای آرام و آبادی است در چند کیلومتری بندر مهم چابهار که کسب و کار بیشتر ساکنانش صیادی، لنج‌داری و تجارت است، همان‌طور که از قدیم دروازه‌ای برای ورود کالاهایی بوده است که از هند و آسیای شرقی به ایران وارد می‌شد. تیسِ کوهپایه‌ای که در داخل دره‌ای به نام «لاوی» قرار گرفته از دو طرف با کوه‌هایی کم ارتفاع احاطه شده و یک سویش به ساحل می‌رسد.
هرچند که به‌دلیل عبور جاده ترانزیتی از کنار آن، حالا خانه‌های روستایی در کنار ساحل نیستند، اما از روستا تا ساحل چند کیلومتر بیشتر راه نیست. اواخر زمستان که زمان مناسبی برای سفر به کرانه آب‌های گرم جنوب ایران است، می‌توان این روستا را که هم دریا دارد و هم آثار تاریخی تماشا کرد و یک شب را در دلش گذراند. توصیه ما این است که حتی اگر قصد اقامت شبانه هم ندارید، اگر به چابهار رفتید، حتما یک تاکسی کرایه کنید و دیدنی‌های تیس را در یک نیمروز معتدل زمستانی از پیش چشم بگذرانید.
پنج کیلومتر تا دیدنی‌ها
روستای تیس در پنج کیلومتری شمال غربی شهر چابهار قرار دارد. برای سفر به تیس اول از همه باید به شهر چابهار بروید. برای رسیدن به چابهار به دلیل مسافت زیاد، چاره‌ای جز سوار شدن بر هواپیما ندارید. اگر از خود شهر چابهار می‌خواهید به تیس بروید، باید چند کیلومتر به سمت شمال شهر و جاده منطقه آزاد یا همان جاده فرودگاه رانندگی کنید.
پس از ورود به محدوده منطقه آزاد به روستا خواهید رسید. از آنجا که بعضی ورودی‌های جاده‌ای چابهار و البته فرودگاه این شهر، در شمال قرار گرفته‌اند، اگر از این جاده‌ها به سمت شهر چابهار بروید. بعد از ورود به محدوده منطقه آزاد و قبل از رسیدن به شهر چابهار از کنار روستای تیس می گذرید که با تابلوهای مختلف مشخص شده است.
تاریخ در کنار اقیانوس
در روستای تیس دیدنی‌های فراوان تاریخی و طبیعی وجود دارد و به دلیل قدمت سکونت در آن، چندین قلعه دارد که سالم‌ترین آنها قلعه پرتغالی‌هاست که به قلعه تیس هم معروف است. قلعه البته هیچ ارتباطی به قلعه پرتغالی‌های هرمزگان ندارد. در جنوب ایران، قلعه‌های زیادی وجود دارد که بانیان آن پرتغالىها بوده‌اند. این کشور نخستین کشور استعمارگرى بود که در سال1506میلادی به دریاى مکران حمله کردند و به فرماندهى آلبوکرک بر چابهار و تیس تسلط یافتند، اما بعدها، نیروهای انگلیسى در قرن 17 میلادى به این منطقه وارد شدند.
این اثر بر فراز یک تپه در وسط دره تیس واقع شده و البته تنها یک دیوار تقریبا سالم از آن باقی مانده است.
ساحل تیس به دلیل آنکه عمق آب آن تا فاصله صدها متر تقریباً یکسان و کمتر از قد طبیعی انسان است، موقعیت منحصر به فردی دارد. سدهای تاریخی تیس در دو طرف دماغه قرار دارند که قلعه تیس بر روی آن واقع است. آثار این سدها به ارتفاع 20 سانتیمتر همچنان باقی است و در ساخت آنها از سنگ‌های تراشیده شده و سنگ‌های دریایی تیز و بلند ملات ساروج استفاده شده است.
این سدها حدود 8 متر ارتفاع داشته‌اند که نصف آن به مرور زمان در زیر ماسه‌های ساحلی مدفون شده است. انتهای یکی از سدها به کوه پیل بند و دیگری به کوه شهباز بند منتهی می‌شده که به عنوان مانعی مستحکم، از هدر رفتن آب شیرین ناشی از باران جلوگیری می‌کرده‌اند.
مسجد؛ آغاز راه
وارد جاده فرعی روستا که می‌شوید، در سمت راست دیواره‌های عمودی و عجیب، صخره‌ها تا خود روستا مشایعتتان می‌کنند. می‌خواهید ابتدا به مسجد روستا برویم، مسجدی که می‌گویند خیلی پیش از آن که مسجد باشد، یعنی پیش از دوران اسلامی، عبادتگاهی بوده است عظیم و پر رونق در همان مکان.
در واقع مسجد جامع تیس حدود هزار سال پیش بر روی بقایای معبد بنا شده است و پس از آن بارها تعمیر و مرمت شده است تا به وضعیت فعلی در آمده است.
مسجدی با یک مناره که از دور دست‌ها هم دیده می‌شود، با رنگ آمیزی الوان و زیبا که در واقع مدرسه مذهبی برادران اهل سنت نیز هست و کودکان از سنین خیلی کم، راهی آن می‌شوند تا علوم دینی را بیاموزند.
به گفته یک محقق، اولین اذان اسلام در ایران زمین در سال 16 هجری توسط یک گروه مبلغ اسلام در این مسجد خوانده شده است. این گروه پس از آن راهی پاکستان و هندوستان شده‌اند.
آرامگاه سید غلام
یکی از دیدنی‌های تیس، آرامگاه «سید غلام رسول» است که قدمت آن به سال 465 هجری می‌رسد. بنای فعلی آرامگاه با دیوارهای سفیدش، به شیوه معماری هندی است، اما گفته می‌شود، معماری اولیه بنا سلجوقی بوده است.
فراموش نکنید که اینجا، تنها یک آرامگاه نیست؛ بلکه موزه مردم شهر هم هست، در واقع موزه چابهار در آرامگاه سیدغلام رسول قرار دارد. جالب آن که بسیاری از آثار موجود در این موزه مردم‌شناسی، اهدایی از سوی علاقه‌مندان به میراث فرهنگی است. شما می‌توانید پوشاک محلی، وسایل حصیری و نیز ظروف سفالی را در کنار آثار تاریخی منطقه یک جا ببینید.
اگر چند سال پیش به اینجا می‌آمدید، شاید شاهد مراسم شگفت‌انگیز و متفاوتی بودید که امروز دیگر از آن خبری نیست. هرساله در 15ذی‌القعده به مدت 10 شبانه‌روز مراسم جشن و شادی بر مزار غلام رسول برپا می‌شد. غلام رسول هنگام فوت وصیت می‌کند که پس از مرگش سوگواری نکنند و در عوض مدت 10 شبانه‌روز بر سر قبرش شادی کنند تا روحش شاد شود. این مرد نیک‌نام علاوه بر زوار ایرانی، پذیرای زیارت‌کنندگان زیادی از کشورهای شبه‌قاره هند است که برای انجام عبادت و نذر و نیاز به چابهار می‌آیند.
معبد «بان مسیتی»
برای دیدن معروف‌ترین آثار تاریخی «تیس» باید در دامنه کوه شهبازبند، پیش بروید. در شمال روستا، یک غار طبیعی و دو غار مصنوعی در کنار هم قرار دارند. مجموعه این غارها را مردم محل به نام «بان مسیتی» می‌شناسند. در زبان بلوچی، «بان» مرد صالح و خداپرست است و «مسیتی» معبد و پرستشگاه را می‌گویند.
غار اول به صورت نیم دایره است و با استفاده از روش تراشکاری، داخل غار و دهانه آن توسعه پیدا کرده است. یک مقبره کوچک از گچ به صورت دوسطح افقی که بر روی یکدیگر قرار دارند و فاقد آثاری از قبیل سنگ نوشته، خط و لوح است، در عمق یک متر از سطح غار دیده می‌شود که در آن یک فضای کوچک وجود دارد که از سطح غار تا مقبره، به اندازه یک پله گودی دارد. مکعبی از سنگ و گچ هم بر فراز مقبره ساخته شده که زیر بنای یک گنبدکوچک است.
بدنه‌های اطراف این مکعب را با گچ به رنگ سفید در آورده‌اند. یک غار دیگر هم سمت چپ این غار به فاصله هفت قدم قرار دارد که آثار تراش به خوبی در آن آشکار است. یک آدم به زحمت می‌تواند در آن به طور خمیده بایستد. به فاصله 50 متر در سمت راست غار اصلی، غار سوم که طول دهانه قوسی آن حدود 20 متر است، دیده می‌شود، اما هیچکس درباره این که این مقبره از آن کیست، اطلاع دقیقی ندارد، ولی برخی از اسناد موجود می‌گوید نام واقعی صاحب این مقبره «بانو سیتی» است که به اشتباه «بان مسیتی» تلفظ می‌کنند.
وی یک بانوی درست کار و پاکدامن بوده که در این مکان می‌زیسته و سپس دارفانی را وداع گفته و مقبره‌اش به زیارتگاه تبدیل شده است. بعدها، مردم «تیس» برای «بانو مسیتی» قصه‌ها ساختند و نامش را گذاشتند آرامگاه «بی‌بی‌خداپرست».
گورستان پرسر و صدا
آن چه تیس فراوان دارد، گور و گورستان است! در تمامی اطراف شهر، گورستان‌های باستانی قرار دارد که همه آنها در سنگ حفر شده‌اند، در اشکال و احجام نسبتاً مشابه.
تعداد این گورها آن قدر زیاد است که حیران می‌مانید، مگر تیس چقدر جمعیت داشته است؟! اغراق نیست اگر بگوییم سرتاسر دامنه‌های رشته کوه «شهبازبند» گورستان است.
گورستانی تشکیل شده از گورهای سنگی خالی! گورها تقریباً حدود 20 سانتیمتر از یکدیگر فاصله و عمقی حدود یک متر دارند. جالب آن که در برخی از گورها، هنوز بقایای انسان دیده می‌شود؛ گاهی جمجمه‌ای شکسته، گاهی یک استخوان ران پوسیده!
مردم روستا می‌گویند شب‌ها از میان اشباح و غول‌های کوهستانی، صداهایی چون فریاد به گوش می‌رسد. حقیقت امر این است که پیچش باد در میان کوه‌ها باعث می‌شود صداهایی شبیه زوزه‌های انسانی و آواهای وهم‌انگیز به گوش مردم روستا برسد که همه اینها باعث می‌شود چنین افسانه‌ها و پندارهایی درباره وجود جن و غول در میان روستانشینان شکل بگیرد. تقریبا حدود 200 قبر کهن در محوطه قدیمی آن وجود دارد. دیدنش خالی از لطف نیست. دعایی هم برای شادی ارواح بخوانید یا نصیب جن می‌شود یا انس!
چه بخریم؟
اگر گذارتان به تیس افتاد، فراموش نکنید که از صنایع دستی این روستا، سوغات ببرید. صنایع دستی این روستا سوزن دوزی است و علاوه بر آن، آبزیان تاکسیدرمی شده، ادویه محلی، گل رس گل‌افشان، حصیرهای بافته شده، انواع و اقسام زیورآلات زنانه، که از گوش ماهی یا صدف‌های ریز تولید می‌شوند و انواع خوراکی‌های محلی هم از دیگر سوغات این شهر است.
چه بخوریم؟
برای خورد و خوراکتان هم در تیس می‌توانید سراغ غذاهای محلی این روستا بروید و قلیه ماهی، پکوره، شیلانچ، مربای خرما، حلوای خرما، میگو پلو و سبزی پلو با ماهی را امتحان کنید.
