«پازیریک» ایرانی؛ قدیمی ترین قالیچه جهان
زهرا میرزایی
توریسم آنلاین: زدیک به 30 قرن است که جانداران شاخص این سرزمین با تار و پود فرش ایرانی پیوند خورده‌اند، از جمله در قدیمی‌ترین فرش جهان به نام «پازیریک» که حاشیه‌اش به ترتیب از داخل به خارج اسب سواران به همراه سوارکارانشان که به صورت ردیفی هستند قرار دارند، پس از آن ها گوزن های خال زرو، حیوانات عجیب اساطیری و در انتها ردیفی از گل وجود دارد
ایران مهد فرهنگ و هنر است و قدمت تمدنش چیزی کم از قدمت تاریخ ندارد، مایه‌ی سرافکندگی است اگر از تمدن پر افتخارمان بی خبر باشیم؛ در این مطلب می‌خواهیم به گوشه ای از این تاریخ پرشکوه بپردازیم تا تلنگری باشد برای شروع حرکت و امید برای زنده نگه داشتن ایران با عظمت‌مان.
صنعت فرش بافی از دیرباز در کشورمان رونق داشته و هنوز هم در دنیا بی رقیب است، این حرف را زیاد شنیده ایم اما سند و مدرکمان برای صحت این موضوع چیست؟ امروز بیشتر به این موضوع خواهیم پرداخت و به دیدار قالیچه ای می‌رویم که کهن ترین قالیچه ی جهان می باشد، قالی پازیریک، افتخار ایران و ایرانیان، با ما همراه باشید تا سری به تمدن دیرینه ی پر شکوهمان بزنیم.
تاریخچه قالیچه پازیریک
پازیریک قدیمی ترین قالیچه جهان است و قدمت آن به قرن ها پیش از میلاد مسیح بر می گردد، بنابر گفته رودنکو ( Rudenko ) دانشمند روسی این فرش متعلق به زمان آشوریان پارس است، این دانشمند که در سال ۱۹۴۹ میلادی (برخی منابع به سال ۱۹۴۶ اشاره دارند) خود فرش را در کنار برخی اشیای دیگر باستانی در گوری یخ زده پیدا کرده بود از قدمت پازیریک مطمئن است.
برخی اعتقاد دارند که قالیچه متعلق به نینوا است زیرا این سبک قالی بافی در نینوا رواج داشته است و خوب است بدانید گوری که قالیچه در آن قرار گرفته بود در شمال کوهستان آتایی که در مرز مغولستان واقع شده و متعلق به پادشاه سکایی بوده یافت شده است، سکاها با نام سکیت‌ها، ماساژت‌ها و سکلتث هم شناخته می شوند و مردمانی کوچ نشین و ایرانی تبار بوده اند که در سال های پیش از هخامنشیان می‌زیسته اند، سکا ها مردمانی سخت کوش و هنرمند بوده اند که سخنانی پراکنده از آن ها در نوشته های سقراط ، ارسطو، هرودوت و بطلمیوس پیدا شده است.
برخی دیگر از پژوهشگران پازیریک را به مادها و پارت ها نسبت می دهند و نظریه های متفاوتی در رابطه با تاریخ دقیق فرش صادر می‌کنند اما هنوز هم این که پازیریک متعلق به سکایی ها بوده است صحت بیشتری دارد، آنها مردمانی دامدار بوده اند و این فرش را با پشم حاصل از دام های خود بافته اند.
تحقیقات زیادی با دستگاه های مختلف از جمله با رادیواکتیو بر روی فرش انجام شده تا قدمت دقیق آن مشخص شود اما نتایج هربار با زمان قبل متفاوت بوده است اما طبق بررسی های بعدی رودنیکو بر طرح های تخت جمشید شباهت های زیادی بین طرح های این دو اثر قدیمی پیدا شد و به همین دلیل این قالیچه را به زمان هخامنشیان و قرون چهار و پنج پیش از میلاد نسبت دادند و سن پازیریک را ۲۵۰۰ سال تخمین زده اند.
نماد فاخر هنر ایرانی
این فرش در حال حاضر در موزه آرمیتاژ روسیه نگهداری می‌گردد و می توانید در وبسایت این موزه فرش پازیریک را نظاره کنید. شکل ظاهری قالیچه ی تقریبا مربع است و یک سمت آن به دلیل رطوبت قبر پوسیده شده بود که در حال حاضر بازسازی شده است.
اندازه‌ی دقیق این قالی ۱.۹۸ در ۱.۸۹ متر است و دارای ۳۶۰۰ گره ی متقارن و جفت می باشد و از زیباترین قالیچه هایی است که تا به حال در جهان بافته شده و به راستی از نماد های فاخر هنر ایرانی است، بر روی قالیچه نقش های مختلفی بافته شده است که با دقت و وسواس بسیار زیادی طراحی شده بودند و پشت هر یک از آنها داستانی طولانی نهفته؛ در دو طرف فرش گل هایی نگاشته شده است که طراحی بابلی دارد و این طرح قبل از میلاد مسیح رواج داشته است، این قالی پنج حاشیه و دور دارد و در وسط این فرش می توانید گل هایی با چهار گل برگ نیلوفر را ببینید، دور تا دور این گل ها باز هم گل هایی به رنگ آبی و بسیار خیره کننده دیده می شود که امروزه در فرش های ترک ها بیشتر به چشم می خورد.
رنگ های بکار رفته در پازیریک رنگ های شاد و سرزنده هستند مثل، آبی، زرد، قرمز و … که امروزه کدر شده اند اما حتما در گذشته رنگ هایی درخشان و خیره کننده داشته اند. از زمان کشف پازیریک تا به امروز هزاران تخته فرش از روی آن شبیه سازی شده اند.
حیات وحش در تار و پود فرش
حاشیه ی فرش به ترتیب از داخل به خارج اسب سواران به همراه سوارکارانشان که به صورت ردیفی هستند قرار دارند، پس از آن ها گوزن های خال زرو، حیوانات عجیب اساطیری و در انتها ردیفی دیگر گل وجود دارد.
البته از نقش های منحصر به فرد این قالی ۲۸ اسب سوارای هستند که نقشش‌ان جاودانه شده است و تک تک چهره ها و کلاه هایشان که کاملا ایرانی هستند با ظرافت تمام طراحی شده، این اسب ها با جزئی نگری بسیار غیرقابل تصوری نگاشته شده اند برای مثال دم اسب‌ها بافته شده اند و این رسم زمان جنگ ها رواج داشته است و یا حتی لباس سوارکاران با وسواسی باورنکردنی طراحی شده اند.
گوزن‌ها: از دیگر حیواناتی که در پازیریک وجود دارد گوزن ها هستند ، این نوع از گوزن ها به گوزن های زرد خال مشهور هستند و شاخ هایی پهن دارند و مخصوص ایران بوده اند و در پازیریک در حال چرا می باشند ، آن ها نمایی از طبیعت زیبای قدیم ایران را به نمایش گذاشته اند.
حیوانات اسطوره ای: حیواناتی افسانه ای با سر شیر و بدن اسب که موجودات اساطیری ایرانی هستند هم در اطراف قالی دیده می شوند که نشان دهنده ی عقاید و باورهای مردم دیرین ایران می باشند.
گل ها: علاوه بر ۲۴ گل ۸ پر میانی فرش که چهار گلبرگ آنها از گل نیلوفر است و به نگاره های ۸ پر معروف شده اند برای تزیین و زیبایی بیشتر گل هایی ریزی هم در اطراف هر حاشیه طراحی شده اند.
