هوری که عظیم خواهد ماند…از نامش هم پیداست که عظیم بوده است؛ «هور العظیم». هور اگرچه در فارسی دری به معنای خورشید است، اما در لفظ محلی، به آب و تالاب معنا می‌شود.
توریسم آنلاین: از نامش هم پیداست که عظیم بوده است؛ «هور العظیم»؛ هور اگرچه در فارسی دری به معنای خورشید است، اما در لفظ محلی، به آب و تالاب معنا می‌شود؛ این تالاب که باقیمانده تالاب‌های بزرگ بین‌النهرین است، درگذشته یک سوم سرزمین عراق را در بر می‌گرفت به طوری که از بالاتر از بغداد شروع شده و تا اروند رود ادامه می‌یافت.
هورالعظیم یا کلان‌تالاب، بزرگ‌ترین تالاب مرزی ایران است که در مرز ایران و عراق واقع شده‌است.تالاب هورالعظیم از دیدگاه منابع جانوری و گیاهی، غنی است و ژرفای آن به‌طور میانگین به ۵ متر می‌رسد و مساحتی بالغ بر ۱۲۰ هزار هکتار را در بر می‌گیرد. ذخایر آب این تالاب از رود کرخه در ایران و نیز رودخانه دجله در عراق تأمین می‌گردد. سراسر تالاب هورالعظیم با نی پوشیده شده‌است.
حالا می‌خواهیم از شمال شرق به جنوب غرب کشورمان برویم؛ به تالاب‌های استان خوزستان. ایران سرزمین اقلیم‌های گوناگون است اما با این حال پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی که گروه گروه خود را از مناطق سرد شمالی مثل سیبری به آب‌های گرم می‌رسانند و حتی برخی از آنها، فصل تخم‌گذاری یعنی بهار را در همین جا می‌مانند دیدنی هستند.
تالاب‌های پررونق خوزستان پیش از جنگ تحمیلی محل درآمدزایی اهالی بود و امروز، دیگری خبری از آن روزها نیست و عوامل انسانی ضد محیط زیست هم بر خشکی بیشتر آنها افزوده است. اما طبیعت، هنوز هم ما را به خود می‌خواند. هنوز تالاب‌های «هورالعظیم» در حوالی دشت آزادگان وهویزه، «شادگان» میان خورموسی و شهر شادگان، «بامدژ» در شمال اهواز، «تمبی» در شمال مسجد سلیمان، «میانگیران» در شمال ، «بندون» در شمال شرق ایذه و «برم شور» در نزدیکی هفتکل، ما را انتظار می‌کشند. بیایید آستین‌ها را بالا بزنیم و برای حفظ طبیعت خوزستان که طراوت‌بخش جنوب غرب ایران هستند، کاری کنیم.
هوری که عظیم خواهد ماند…از نامش هم پیداست که عظیم بوده است؛ «هور العظیم». هور اگرچه در فارسی دری به معنای خورشید است، اما در لفظ محلی، به آب و تالاب معنا می‌شود. زمانی البته در گذشته‌ها، مساحت این تالاب به دو میلیون کیلومتر می‌رسید، اما امروز به 118 هزار هکتار (یک میلیون و 180 هزار کیلومتر) رسیده است. این تالاب که باقیمانده تالاب‌های بزرگ بین‌النهرین است، درگذشته یک سوم سرزمین عراق را در بر می‌گرفت به طوری که از بالاتر از بغداد شروع شده و تا اروند رود ادامه می‌یافت با این وجود هنوز هم در حال حاضر، دو سوم مساحت آن در عراق قرار دارد.
این تالاب که از آذر ماه 1389، با عنوان «منطقه حفاظت شده هورالعظیم» شناخته شده، در غرب خوزستان قرار دارد و از تنگه چزابه در شمال غرب بستان تا نزدیکی‌های خرمشهر امتداد پیدا می‌کند.
ارتفاع هور و مناطق پیرامون آن، از پنج تا هشت متر بلندتر از سطح دریاهای آزاد متغیر است. آب هور العظیم که البته برخی از بومیان به «هورالهویزه» هم آن را می‌شناسند، از رودخانه‌هایی چون دویرچ، نیسان، سابله و چند رود انشعابی دیگر سرچشمه می‌گیرد و مهم‌تر از آن، در انتهای یکی از انشعابات رود کرخه قرار دارد و بخشی از آب‌های اضافه اروندرود هم به آن می‌ریزد. این تالاب امروز هم نشان از گذشته و طبیعتش نیز زیبایی حیرت‌آوری دارد. هورالعظیم که همه معیارهای صدگانه سنجش تالاب‌ها را کسب کرده، همیشه محل تامین معاش ساکنان حاشیه تالاب بوده که به کارهایی مثل گاومیش‌داری، صید ماهی، صید طیور، حصیربافی، نی بری و کشاورزی اشتغال داشته‌اند.
علاوه بر این جز شهر هویزه در 28 کیلومتری تالاب و شهر رُفَیع (مرکز شهرستان دشت آزادگان) در سه کیلومتری آن، روستاهای بسیاری در آن حوالی از میان رفته یا خالی از سکنه شده‌اند که مهم‌ترین علت آن، عدم اشتغال‌ورزی تالاب برای مردم است.
این را هم بدانید که محمدرضا فرطوسی سال1390 فیلم مستند 52دقیقه‌ای «ایران؛ جنوب غربی» را ساخت که روایت‌گر آخرین ساکنان عرب تالاب هورالعظیم است. به هر حال، برای آنهایی که راهی خوزستان می‌شوند و قصد هور العظیم می‌کنند، طبیعت حرف‌هایی برای گفتن دارد. از گیاهان شروع کنیم که بخشی از آنها خشک‌زی و بخشی دیگر هم آب زی هستند.
کاگله، کاهو وحشی، سورمه صحرایی در گروه اول و نی، جگن (چولان)، لوئی، نیلوفر آبی بردی، تیره تیزک و تیره گل میمونی در گروه دوم جا می‌گیرند اما اکنون که زمستان است و فصل بازگشت پرندگان مهاجر، بهترین فرصت این است تا پرنده نگری در هورالعظیم را هم تجربه کنید که از نقاط دور دست و کشورهای دیگر مهمان ما می‌شوند که از جمله آنها می‌توان به غاز، مرغابی، پلیکان و درنا اشاره کرد. بخش وسیعی از پرندگان آبزی هورالعظیم را انواع اردک‌ها و غازها تشکیل داده که برای مردم ساکن هور دارای اهمیت زیادی هستند.
از پرندگان بومی‌هور دراج، اردک مرمری، چنگر معمولی، باکلان کوچک و در بین پرندگان مهاجر اردک بلوطی، غاز پیشانی سفید، عروس غاز و اکراس آفریقایی از اهمیت بیشتری برخوردارند. با این حال در میان همه این گونه‌ها، میوه‌خور، اکراس آفریقایی، عروس غاز، غاز پیشانی سفید کوچک و اردک مرمری در شمارگونه‌های کمیاب به حساب می‌آیند.
طبیعی است که ماهیگیری در تالاب رواج داشته باشد. هورالعظیم چیزی حدود 20گونه ماهی در خود گنجانده که بیشتر آنها قابل صید هستند. جز ماهیان بومی، در فصل تخم‌گذاری، ماهیانی از دیگر نقاط خلیج‌فارس هم راهی هور می‌شوند.
بنی، شیربت، گتان، برزم، حمری، شلج، بیاح،هامور معمولی، کپور نقره‌ای، کپور سرگنده و آمورسفید از جمله ماهیان هور هستند. ناگفته نماند که در میان دوزیستان این منطقه، لاک‌پشت نرم اهمیت وافری دارد؛ چراکه به شدت در خطر انقراض است. در حوالی هورالعظیم البته جانورانی مثل گراز، شغال، خرگوش، شنگ و خفاش هم زندگی می‌کنند.
با این اوصاف، جاده‌سازی غیرضروری، عدم رعایت عرض مورد توافق در خصوص جاده‌ها، دفع پسماندهای حاصل از حفاری چاه‌ها و پساب‌های تخلیه‌شده در تالاب، از جمله کارهای غیرقانونی شرکت نفت است که در حوالی هور انجام می‌دهد و در کنار توفان شن و کاهش آب آن، عملا تالاب را در معرض خشکی و نابودی قرار داده است.
