خانه سلطان بیگم که با عنوان های متفاوتی همچون موزه بازار، عمارت سلطان بیگم و مواردی از این قبیل شناخته می شود، یکی از برترین جاذبه های گردشگری در شهر تهران قلمداد می شود.
توریسم آنلاین: عمارت سلطان بیگم شجاعی (خانه موزه بازار) با گذشت یک قرن و نیم از عمرش با معماری اصیل ایرانی دوره قاجار، هنوز یک سر و گردن از بقیه بناهای اطرافش زیباتر است. برای ساخت این خانه که به خواهرزن احمدشاه تعلق دارد از بهترین معماران و هنرمندان بهره گرفته شده تا چیزی از قصر شاهانه کم نداشته باشد.
خانه سلطان بیگم که با عنوان های متفاوتی همچون موزه بازار، عمارت سلطان بیگم و مواردی از این قبیل شناخته می شود، یکی از برترین جاذبه های گردشگری در شهر تهران قلمداد می شود.
خانه یا عمارت سلطان بیگم، ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال قدمت دارد. تاریخ بنای این عمارت به دوران قاجار در ایران باز می گردد. خانم سلطان بیگم شجاعی که یکی از نزدیکان ناصرالدین شاه قاجار بوده است، در سال ۱۳۱۲ این عمارت را به یکی از فرزندان خود با نام تقی شجاعی واگذار می کند.
ایشان خانه را در سال ۱۳۲۶ به فردی دیگر از خانواده نیرنما می فروشند و پس از آن، عمارت سلطان بیگم تحت اختیار خانواده نیرنما قرار می گیرد.
خانواده نیزنما در سالیان بعد تغییراتی در عمارت ایجاد می کنند، اما قسمت های اصلی که جزء ویژگی های اصلی بنا محسوب می شوند بدون تغییر باقی می مانند و با توجه به ویژگی های تاریخی، متعلق به همان طرح اولیه ساخت بنا هستند.
این عمارت که امروزه به عنوان خانه فرهنگ بازار تهران شناخته می شود، مساحتی حدود ۸۰۰ متر مربع داشته و هم اکنون نیز تحت نظر سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران فعالیت می کند.
در ذکر اهمیت و ارزش این بنا، IFLA یعنی فدراسیون بین المللی انجمن ها و مؤسسات کتابداری گفته است که موزه کتاب سلطان بیگم در فهرست ۱۰۰۱ کتابخانه موجود در جهان قرار دارد که همه افراد باید پیش از مرگ حداقل یکبار از آن بازدید کنند.
از لحاظ معماری بنای این ساختمان به صورت پلانی شکل است بدین صورت که اضلاع عمارت در اطراف یک حیاط مرکزی قرار گرفته اند و ورودی آن در یک سمت از حیاط قرار دارد.
این حیاط کمی پایین تر از سطح کوچه است و به همین دیلی گودالی شکل به نظر می رسد و برای دسترسی به آن باید از ۱۳ پله پایین رفته و به درب ورودی برسید.ق
در مقابل پله ها و در بخش مرکزی حیاط نیز یک حوض کوچک وجود دارد که نشانه ای بارز از ساخت عمارت های دوره قاجار است.
ساختمان پلانی شکل با پنجره های چوبی و دیوارهای آجری چشم هر بیننده ای را در بدو ورود به حیاط عمارت به خود خیره می کند.
بادگیرها که نقش سیستم های سرمایشی را اجرا می کردند در اطراف تالار آینه احداث شده اند. این بخش از عمارت سلطان بیگم مهم ترین جاذبه تاریخی است که به هیچ وجه دستخوش تغییر واقع نشده و با همان طراحی اولیه ای که در دوره سلطان بیگم احداث گردید پابرجا مانده است.
تالار آینه دارای آینه کاری های زیبایی است که در اشکال مختلف مقرنس و قطار بندی به همراه نقاشی های مختلف، در جای جای این اتاق نقش بسته اند و مناظر طبیعی را بر روی گچ و آینه ارائه می کنند. این تالار جلوه باشکوهی دارد و مانند آن را به ندرت در برخی از آثار تاریخی مشاهده می کنیم.
پوشش سقف تالار آیینه به شکل قاب بندی های چوبی است که بر روی آن نقاشی هایی با ظرافت های بسیار زیاد وجود دارد. درهای چوبی این اتاق نیز دارای طرح سبزه زارها و مناظر طبیعی بوده و نشان دهنده هنر و سلیقه معماری در دوران قاجار است.
در میان همه زیبایی‌ها و ظرافتی که برای ساخت این خانه به‌کار رفته است تالار آینه به دلیل شباهت خیره‌کننده‌اش به تالار آینه کاخ گلستان از دیدنی‌ترین بخش‌های این خانه محسوب می‌شود. سقف اتاق تالار آینه به‌صورت قاب‌بندی‌های چوبی نقاشی شده و آینه‌کاری‌ها به شکل مقرنس و قطاربندی و نقاشی روی درهای این تالار از نوع نقاشی‌های گیاهی است.
وجود حوض خانه و ۲ بادگیر بر بام تالار آینه از دیگر ویژگی‌های این شاه‌نشین است.سطان بیگم شجاعی، خواهر زن احمد شاه قاجار و همسر «محمدرضا شجاع‌الممالک» تفنگدارباشی دوران قاجار بود.
این زوج سال‌ها در محله پامنار در این خانه زندگی می‌کردند. معماری این خانه به شکل یو (U) است. ورودی خانه که یادآور دروازه‌های تهران قدیم است در ضلع شرقی قرار دارد و بخش‌های دیگر ساختمان حول یک حیاط مرکزی است. حیاط ساختمان مانند گودال باغچه‌ای در ترازی پایین‌تر از سطح کوچه قرارگرفته و دسترسی به آن از طریق تعدادی پله میسر می‌شود. مقابل پله‌ها و در میان حیاط نیز حوض مستطیل شکل قرار دارد.
این بنای قاجاری محل زندگی چهره‌های سرشناس دیگری هم بوده است. گویا خانواده پدری استاد «شهرام ناظری» ۲ سال در همین خانه زندگی می‌کردند.
مرحوم «نیر نما» از مالکان این خانه بعد از ورثه سلطان بیگم توجه و اهمیت زیادی به اتاق شاه نشین و تالار آینه داشته است. او با همسر و فرزندانش به مدت نیم قرن در این خانه قاجاری سکونت داشتند؛ خانه‌ای که در همه اتاق‌هایش به روی مهمانان باز بود؛ غیر از اتاق شاه نشین؛ یعنی تالار آینه که محوطه ممنوعه خانه محسوب می‌شد.
دراین مدت کسی اجازه ورود به تالار آینه را مگر در مواقع خاصی از سال، آن هم با اجازه نیرنما نداشت. مثلا ایام نوروز یا پذیرایی از مهمانی خاص و گاهی اوقات هم برای پهن کردن سفره عقد در تالار ممنوعه باز می‌شد. خوشبختانه این شیفتگی و حساسیت‌ها چندان بی‌فایده نبود و باعث حفظ هویت این بنای ارزشمند برای امروز شده است.
در اطراف این عمارت ساختمان های بسیار زیادی از عصر قاجار پا بر جا مانده استT اما به راستی چرا شهرداری تهران این عمارت را به عنوان خانه فرهنگ انتخاب نمود؟ علت آن باز می گردد به حساسیت بسیار زیاد سازنده این ملک در تعیین طراحی ها و نگهداری وسواس گونه آقای نیرنما از بنایی که در سال ۱۳۲۶ خریداری کرده بود.
اغلب ساختمان های عهد قاجار هم اکنون یا فرو ریخته اند و یا اینکه جز خرابه ای از آن ها باقی نمانده است. فرزندان آقای نیرنما بیان می کنند پدر ایشان به علت علاقه بسیار زیادی که به این عمارت داشته است، درب های هر دو طرف این بخش از ساختمان را قفل کرده و به هیچ کس حق ورود به بخش های اصلی همچون تالار آیینه را نداده است. تمامی این حساسیت ها باعث شده است که بنای ساختمان و تمامی ظرافت های آن به بهترین شکل ممکن باقی بمانند.
عمارت خانم سلطان بیگم شجاعی تا سال ۱۳۷۶ در اختیار خانواده نیرنما قرار داشت، اما بعد از آن توسط شهرداری تهران خریداری گردید و پس از بازسازی، به عنوان خانه محله، خانه کار آفرینی و سپس به عنوان خانه موزه از آن بهره برداری شده است.
یکی از جالب ترین نکاتی که در خصوص عمارت سلطان بیگم بیان می شود، این است که خانواده شهرام ناظری در زمانی که ایشان در سنین ۱۸ تا ۲۰ سالگی قرار داشتند به مدت دو سال در این عمارت مستاجر بوده اند. استاد شهرام ناظری یکی از برترین سازهای خود را نیز از صاحب این عمارت یعنی آقای نیرنما دریافت کرده اند.
بازدید از این مجموعه تاریخی – فرهنگی کاملا رایگان است. روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۹ تا ۱۷ بعد از ظهر و پنجشنبه ها از ساعت ۹ تا ۱۳ امکان بازدید از این عمارت وجود دارد.
اگر تمایل دارید پیاده به سمت این مجموعه بروید ایستگاه متروی امام خمینی بهترین مسیر دسترسی خواهد بود که با ۱۰ دقیقه پیاده روی به سمت خیابان امیرکبیر، به این مجموعه زیبا خواهید رسید.
