در گزارش ویژه امروز، از میان چند صد موزه کشور، به معرفی 17 موزه از بهترین موزه‌ها در تهران و سایر استان‌ها پرداخته‌ایم که البته موزه‌های مهم دیگری هم هستند که یافتن نام و نشانشان را به ذهن جست‌وجوگر شما می‌سپاریم
توریسم آنلاین: واقعیت این است که چند صد موزه موجود در ایران در مقایسه با گستره این سرزمین بزرگ و ژرفای تاریخ و تمدن آن، بسیار کم و بلکه ناچیز است؛ از این گذشته، پراکندگی جغرافیایی این موزه‌ها نیز به نحو مطلوب نیست، چندان که اکثر موزه‌های بزرگ و مهم در تهران قرار دارند و در مقابل، بسیاری از شهرها که مهد تمدن بشری بوده‌اند، از وجود موزه خالی هستند.
جالب اینکه بسیاری از آثار کشف شده در این مناطق، در انبارهای موزه ملی ایران خاک می‌خورند! درحالی که حتی لازم به گفتن نیست که استاندارد موزه‌ای در ایران، زیاد بالا نیست و هنوز نشاط و پویایی لازم بر فضای موزه‌های کشور حاکم نشده است، اما همه به این معنا نیست که حتی در روز جهانی موزه‌ها، دیدار از این فضاهای فرهنگی را فراموش کنیم، چرا که هرچقدر مطالبه اجتماعی برای دیدن موزه‌ها بیشتر شود، فضای مساعدتری برای تأسیس موزه‌های جدید و بالا رفتن استاندارد موزه‌ای فراهم می‌شود.
در گزارش ویژه امروز، از میان چند صد موزه کشور، به معرفی 17 موزه از بهترین موزه‌ها در تهران و سایر استان‌ها پرداخته‌ایم که البته موزه‌های مهم دیگری هم هستند که یافتن نام و نشانشان را به ذهن جست‌وجوگر شما می‌سپاریم.
موزه نکو منظر آستان قدس رضوی
- آستان امام هشتم(ع) دارای نفایس بسیاری است که طی صد‌ها سال به پیشگاه آن حضرت هدیه شده است؛ همچنین بسیاری از آثاری که در این آستانه مورد استفاده قرار گرفته‌اند، به تدریج کاربرد خود را از دست داده و به خارج از حرم منتقل شده‌اند.
این اشیا نفیس، یا در خزانه آستانه و اگر کتاب بوده‌اند در کتابخانه، یا در انبارها نگهداری می‌شدنـد و دور از دید عموم قرار داشتند، اما در دوره پهلوی اول تصمیم گرفته شد با تاسیس یک موزه، برخی از آثار را به نمایش بگذارند. از این رو تعدادی از اشیـای خزانه با کمک باستان شناسان موزه ایران باستان انتخـاب شدند و در موزه‌ای که در سال 1316 آغاز به کار کرد، به نمایش در آمدند. این موزه که اکنون به نحو چشمگیری گسترش یافته است، موزه مرکزی یا موزه تاریخ مشهد خوانده می‌شود و در کنار آن چند گنجینه دیگر نیز فعالیت می‌کنند که عبارتند از گنجینه قرآن و نفایس، گنجینه تخصصی تمبر و اسکناس، گنجینه فرش، موزه هدایای رهبری شامل هدایای مقامات داخلی و خارجی به رهبر معظم انقلاب و مجموعه‌هایی از نقاشی، صدف و حلزون‌های دریایی، نجوم و ساعت و سلاح‌های سرد و گرم و ظروف چینی و بلور.
- نشانی: آستان علی‌بن موسی‌الرضا(ع)، مشهد مقدس، صحن کوثر.
گنجینه‌های نایاب کلیسای «وانک»
- کمتر کسی پیدا می‌شود به شهر زیبای اصفهان سفر نکرده باشد و یا حتی راجع به آثار تاریخی نصف جهان چیزی نشنیده باشد، اما بسیاری از آثار دیدنی اصفهان همچنان از چشم توریست‌ها پنهان مانده است؛ از جمله کلیسای «وانک» که از زیباترین کلیساهای تاریخی ارامنه اصفهان است و قدمت آن به دوره صفوی و شاه عباس دوم می‌رسد.
تمامی دیوارهای داخلی این کلیسا سرشار از تزئینات نقاشی رنگ و روغن و آب طلا به سبک ایرانی است که با تصاویری از زندگی مسیح«ع» درآمیخته است. کلیسای «وانک» دارای گنبدی عظیم و دیوارهای بلندی است که دور تا دور آن، داستان خلقت آدم و حوا به دست نقاشان ارمنی ترسیم شده است. بر محراب کلیسا نیز تصاویری مرتبط به حضرت مسیح نقاشی شده و نمای خارجی گنبد نیز با آجرهای ساده پوشانده شده است. در گوشه حیاط کلیسا، برج ناقوس زیبا و بزرگی قرار دارد که بر چهار ستون سنگی استوار است. برج ناقوس سه طبقه است که در طبقه دوم آن ساعت بزرگی به وزن 300 کیلوگرم نصب شده است که صدای ناقوس آن تا دوردست به گوش می‌رسد.
- نشانی: اصفهان، خیابان نظر شرقی، کلیسای وانک.
گوشه چشمی به هنر و معماری اروپا
- نارنجستان قوام یک خانه‌باغ بزرگ است که در دوره قاجار و پهلوی، از آن خاندان قوام‌الملک شیرازی بوده است. این خاندان در طول دوره قاجار، حکومت محلی فارس را برعهده داشتند و نسب‌شان به «حاجی قوام» ممدوح حافظ شیرازی می‌رسد.
ساخت این بنا در واپسین سال‌های سده سیزدهم هجری قمری آغاز شد که مقارن بود با سفرهای ناصرالدین شاه قاجار به فرنگ و رواج فرنگی‌مآبی در هنر و معماری ایران. از این رو،معماران و هنرمندانی که این خانه‌باغ را پی‌افکندند و زینت دادند، گوشه چشمی به هنر و معماری اروپا در سده نوزدهم میلادی داشتند. در زیرزمین این خانه، موزه نارنجستان قرار دارد که از هشت تالار تشکیل شده است و در آن آثار تاریخی و هنری ارزشمندی شامل ظروف چینی، سرامیک و سفالی، آثار هنر لاکی، شمعدانی‌های برنجی و کاسه‌های مسی را به نمایش گذاشته‌اند. برخی از این آثار توسط پروفسور آرتور پوپ، معمار و باستان‌شناس آمریکایی به دولت ایران هدیه شده‌اند، چرا که نارنجستان قوام در دهه 1340 دفتر کار پوپ در ایران بود.
- نشانی: شیراز، خیابان لطفعلی‌خان زند.
غنایم ارزشمند بزرگ‌ترین جنگاور ایران
- آرامگاه نادرشاه افشار در مرکز شهر مشهد، تجلیلی است از بزرگ‌ترین جنگاور تاریخ ایران زمین در چند صد سال گذشته که نامش در تاریخ جهان در ردیف سردارانی چون ناپلئون بناپارت قرار می‌گیرد.
این آرامگاه که در سال 1342 ساخته شده، با مجسمه 14هزار و600 کیلوگرمی نادرشاه بر فراز ساختمانش بسی دیدنی است، اما در عین حال، موزه‌ای هم در کنار آن وجود دارد که بازدیدکنندگان را به تماشا می‌خواند. نادرشاه جنگاوری بزرگ بود و بنابراین، موزه‌اش نیز سرشار است از ابزار جنگی مختلف. چند تابلوی نقاشی نیز بر دیواره موزه به چشم می‌خورد که صحنه هایی از نبردهای نادر را به تصویر می‌کشند. در سال‌های اخیر یک غرفه کوچک دیگر به موزه نادری افزوده شده که در آن اشیای مشابه اشیای غرفه اصلی به نمایش درآمده است. این غرفه در منتهی‌الیه سمت راست آرامگاه قرار دارد و گاهی از چشم بازدیدکنندگان به دور می‌ماند. پس مواظب باشید که دیدنش را از دست ندهید. همچنین در مقابل ورودی آرامگاه، لوله توپی از جنس برنج قرار گرفته که بنا بر نوشته‌های روی آن، در زمان سلطنت فیلیپ دوم، پادشاه اسپانیا به سال 1591 میلادی ساخته شده و در خلال آزادسازی جزیره هرمز توسط ارتش دولت صفوی از نیروهای پرتغالی به غنیمت گرفته شده است.
- نشانی: مشهد، چهارراه شهدا.
تاریخ بیرجند در باغ اکبریه
- در بیرجند باغ‌های زیادی وجود دارد که در گذشته محل سکونت امیران و حاکمان این شهر بوده‌اند، اما مهم‌ترین آنها باغ اکبریه است که در سال 2011 میلادی همراه با 8 باغ دیگر ایران در فهرست میراث فرهنگی جهانی ثبت شد.
باغ اکبریه، باغ بسیار بزرگی است و عمارات مختلفی در آن ساخته‌اند. عمارت مرکزی باغ شامل بخش‌هایی مانند تالار آینه و گنبد کلاه فرنگی است که به طرز جالبی تزیین شده است. این باغ در دوره قاجار و توسط امیرعلم دوم (حشمت‌الملک) ساخته شد و برای ساختنش از معماران یزدی کمک گرفتند. اینجا در حقیقت مهم‌ترین سکونت‌گاه و مقر فرمانروایی خاندان علم بود. فضاها و ساختمان‌های متعدد موجود در باغ اکبریه، موجب شده تا کاربری‌های مختلفی به آن داده شود. بنابراین طی سال‌های اخیر، سه موزه حیات وحش، باستان‌شناسی و مردم شناسی را در این باغ برپا کرده‌اند. با دیدن این موزه‌ها که مهم‌ترین موزه‌های استان خراسان جنوبی به شمار می‌روند، می‌توانید با جغرافیا، تاریخ، فرهنگ و آداب و رسوم مردم این منطقه بیشتر آشنا شوید.
- نشانی: بیرجند، انتهای خیابان معلم، میدان مادر.
عجایب تاریخ در موزه «پارس» شیراز
- در مرکز شهر شیراز، باغ نسبتا کوچکی قرار دارد که زمانی یکی از بزرگ‌ترین و مشهورترین باغ‌های شیراز بود؛ این باغ که باغ نظر نام داشت و امروزه بیشتر به عنوان کلاه فرنگی کریم خان و موزه پارس معروف است، در زمانی که کریم خان زند، شیراز را به پایتختی برگزید، در مجاورت ارگ کریم خانی بنا شد.
شاه زند در عمارت کلاه فرنگی این باغ که به سبک عمارت هشت بهشت اصفهان ساخته شده بود، سفیران خارجی را به حضور می‌پذیرفت و از آنان پذیرایی می‌کرد. بخش زیادی از باغ نظر در اواخر دوره قاجار تخریب شد و تنها چیزی که باقی ماند، کلاه فرنگی کریم خان بود که در سال 1316 خورشیدی آن را به موزه پارس تبدیل کردند. در این موزه، اشیایی از دوران پیش از اسلام و دوران اسلامی به نمایش درآمده است. قرآن‌های نفیس خطی منسوب به امام‌علی(ع)، امام‌حسن(ع) و امام‌صادق(ع)، برخی از وسایل شخصی کریمخان از جمله شمشیر وی و یک تابلوی نقاشی دیواری، از جمله آثار به نمایش درآمده در موزه پارس است.
- نشانی: شیراز، تقاطع بلوار کریم خان زند و خیابان آیت الله طالقانی.
مفرغ‌های هزاره‌های پیش از میلاد
- از میان قلعه‌هایی که در غرب ایران و در قلب رشته کوه‌های زاگرس بنا شده‌اند، قلعه فلک‌الافلاک خرم‌آباد معروفیت و البته ابهت بیشتری دارد.
تاریخ ساخت این بنا را به دوران پیش از اسلام و عصر ساسانی مربوط می‌دانند، اما ساختمان کنونی آن، نتیجه بازسازی‌های سده‌های اخیر است. از دوره پیش از انقلاب، چنین صلاح دیده شد که موزه باستان شناسی و مردم شناسی لرستان در قلعه فلک‌الافلاک برپا شود. بنابراین علاوه بر مدارک فرهنگی که نمایانگر فرهنگ، اشکال معیشت و آداب و رسوم مردم منطقه بودند، مفرغ‌های لرستان نیز در این موزه به نمایش درآمدند. این مفرغ‌ها که پیشرفت تمدنی منطقه لرستان در هزاره‌های پیش از میلاد را نشان می‌دهند، از نظر بررسی تاریخ تمدن بشر بسیار حائز اهمیت است و نمونه‌هایی از آنها در موزه‌های معتبر جهان نگهداری می‌شود.
- نشانی: خرم‌آباد، خیابان فلک الافلاک.
بزرگ‌ترین موزه نگارگری عصر صفوی
- باغ و کاخ چهلستون پس از سال 1597 میلادی که شاه عباس، پایتخت دولت صفویه را از قزوین به اصفهان انتقال داد، ساخته شد، اما در سال 1647 به‌وسیله شاه عباس دوم، برای پذیرایی از میهمانان خارجی دربار توسعه پیدا کرد.
این باغ، یکی از عالی‌ترین نمونه‌های باغ‌سازی ایرانی در دوره صفوی است و در عمارت آن نفیس‌ترین نقاشی‌های هنرمندان عصر صفوی همچون رضا عباسی و معین مصور دیده می‌شود. بنابراین، عمارت چهلستون را می‌توان بزرگ‌ترین موزه نگارگری و نقاشی دیواری عصر صفوی لقب داد. گذشته از آثار دیواری، برخی دیگر از آثار تاریخی و هنری اصفهان شامل کتب خطی، بشقاب‌های چینی و سفالی، نمونه‌هایی از هنر خاتم کاری و منبت کاری و پارچه‌های نفیس را در موزه چهلستون به نمایش گذاشته‌اند. همچنین تعدادی از اشیا متعلق به باغ‌ها و عمارات از میان رفته دوره صفوی در این موزه نگهداری می‌شود.
- نشانی: اصفهان، خیابان سپه، باغ چهلستون.
زیر سقف میراث روستایی استان گیلان
- موزه میراث روستایی گیلان، به عنوان تنها اکوموزه ایران پس از زلزله خرداد ماه 1369 خورشیدی و با شتاب گرفتن روند تخریب بناهای سنتی گیلان راه‌اندازی شد تا آخرین نشانه‌های فرهنگ و معماری مردم گیلان حفظ شود.
استان گیلان، عمدتا تنوع فرهنگی بالایی را به نمایش می‌گذارد و پنج گروه فرهنگی گیلک، طالش، گالش، ترک و کرد در محدوده این استان، کاملا قابل تشخیص است. به این ترتیب، بنیانگذاران این موزه، روستاهای گیلان را یک به یک زیر پا نهادند و خانه‌های قدیمی و ارزشمند را نشان کردند تا آنها را به محل موزه که زمینی به وسعت 260 هکتار در جنگل‌های سراوان است، منتقل کنند.
موزه روستایی گیلان به گونه‌ای طراحی شده که خانه‌های سنتی، پذیرای اسباب و ابزار محلی باشند و آدم‌ها لباس‌های اجدادی را به تن کنند و فضا را مثل روزگار پیشین سر و صورت دهند و خلاصه چنان کنند که آمدن به موزه روستایی گیلان، قدم گذاردن از جایی به جای دیگر نباشد، بلکه سفر از روزگاری به روزگار دیگر باشد.
- نشانی: کیلومتر 18 جاده رشت – تهران، ابتدای جاده سراوان.
یادگار مردی از جنس فرهنگ ایران
- موزه ملی ملک که یک کتابخانه بزرگ و بسیار نفیس نیز در کنار آن وجود دارد، چند سال قبل از تاسیس موزه ملی ایران، به وسیله حاج حسین ملک، ثروتمند نیکوکار تهرانی بنیان گذاشته شد.
او از جوانی علاقه زیادی به گردآوری نسخ خطی، کتاب‌های نفیس و آثار تاریخی و هنری داشت و در زمان حیات خود، همه را تحت عنوان کتابخانه و موزه ملک، وقف آستان قدس رضوی کرد تا مورد استفاده و بازدید عموم قرار گیرد. اگر به موزه ملک بروید، می‌توانید این آثار را در مجموعه‌های بزرگ و مجزای هنرهای تزیینی، سکه، تمبر، کتابت و نگارگری، هنر لاکی و مجموعه اهدایی بانو عزتملک ملک، دختر حسین ملک، ببینید. مجموعه‌های سکه، تمبر و هنر لاکی موزه ملک، کامل‌ترین مجموعه‌ها از نوع خود در ایران است و مجموعه‌ای از نقاشی‌های کمال‌الملک نیز در این موزه نگهداری می‌شود. به یاد داشته باشید که در تاریخ معاصر ایران، تا به امروز هیچ‌کس این مقدار از آثار تاریخی و فرهنگی را وقف نکرده است و از این بابت حاج‌حسین ملک را باید پولداری بی‌تکرار به شمار آورد.
- نشانی: خیابان امام خمینی، خیابان ملل، جنب وزارت امورخارجه.
دیدار از میراث جهانی قجر در گلستان
- مجموعه تاریخی- فرهنگی گلستان، تنها اثر تاریخی تهران است که در فهرست میراث فرهنگی جهان ثبت شده است؛ مجموعه‌ای که شالوده آن در خلال سفر شاه‌عباس اول صفوی به تهران و با ساخت یک چهارباغ زیبا پایه گذاشته شد.
بعدها کریمخان زند، بناهایی را به آن افزود و آن‌گاه در دوره قاجار، به مرکز فروانروایی و اقامتگاه اصلی شاهان این سلسله تبدیل شد. اگر به کاخ گلستان بروید، می‌توانید مجموعه‌ای از زیباترین کاخ‌ها و عمارات دوره قاجار را در یک باغ بزرگ و مصفا ببینید.
این بناها عبارتند از ایوان تخت مرمر، خلوت‌خانه کریمخانی، تالار آینه، تالار سلام، تالار برلیان، تالار الماس، تالار عاج، عمارت بادگیر، شمس‌العماره و کاخ ابیض. درون این بناها، دهها تابلوی نقاشی از بزرگ‌ترین نقاشان ایرانی و اروپایی در سده نوزدهم و بیستم میلادی، فرش‌ها، اشیای زینتی و دیگر اثاثیه مورد استفاده دربار قاجار و همچنین هدایای نفیسی که از سوی سران دیگر کشورها مانند ناپلئون بناپارت، ملکه ویکتوریا و تزارهای روس به شاهان قاجار هدیه شده است، نگهداری می‌شوند.
- نشانی: تهران، ضلع شمالی میدان پانزده خرداد.
موزه‌ای در خانه رییس ضراب‌خانه
باغ فردوس که اکنون موزه سینما در آن قرار دارد، جایگاه یکی از زیباترین باغ‌های شمیران در دوره قاجار است که اگر چه در طول زمان بخش‌هایی از آن زیر ساخت و ساز رفته، اما عمارت اصلی باغ همچنان باقی مانده است.
این عمارت را حسینعلی خان معیرالممالک، رییس خزانه و ضراب‌خانه سلطنتی، در فاصله سال‌های ۱۲۵۰ تا ۱۲۶۴ هجری قمری، یعنی دوران سلطنت محمدشاه قاجار بنا کرد و پس از آن که توسط ورثه او به فروش رفت و کاربری‌های مختلفی مثل مدرسه پیدا کرد، نهایتا قرعه فال به نام موزه سینما افتاد که در آن جای‌گیر شود. سینما در ایران عمری طولانی دارد و با احتساب نخستین فیلمی که در سال1900 از سفر مظفرالدین شاه به اروپا گرفته شد، اکنون 114ساله است. بنابراین، موزه سینما نیز از این بابت، جایی پر و پیمان است. در این موزه، آثاری چون ابزار و وسایل قدیمی سینما، پوسترهای سینمایی، اسناد و مدارک سینماگران بزرگ ایران و لوح‌ها و مدال‌ها و تندیس‌هایی که در داخل و خارج از کشور به آنان هدیه شده، نگهداری می‌شود و در فضای آن، بسیاری از بزرگان سینما صاحب غرفه‌های اختصاصی هستند.
- نشانی: تهران، خیابان ولیعصر، بالاتر از زعفرانیه، باغ فردوس.
موزه عبرت ایران؛ چهره بی‌نقاب ستمگران
- اگر به موزه عبرت رفتید، به یاد داشته باشید که زمانی رفتن به درون این ساختمان، به منزله ورود به جهنم بود! بنابراین توصیه می‌شود که بیماران قلبی و کودکان به دیدن این موزه نروند.
اینجا در دوره رضاشاه به عنوان زندانی برای تبهکاران معمولی ساخته شد، اما وقتی در سال1350 کمیته‌ای تحت عنوان کمیته مشترک ضد خرابکاری برای مقابله با انقلابیون مخالف رژیم پهلوی شکل گرفت، این زندان را در اختیار کمیته مزبور قرار دادند تا به عنوان بازداشتگاه موقت و محل اعتراف‌گیری از انقلابیون مورد استفاده قرار گیرد. کمابیش همه کسانی که با دولت پهلوی در حال مبارزه بودند، تجربه بازداشت و شکنجه در این زندان را از سرگذرانده‌اند. زندان کمیته مشترک در دوران پس از انقلاب برای مدتی به زندان توحید تبدیل شد و سپس در دهه1370 با ابتکار وزارت اطلاعات به صورت موزه‌ای درآمد که در آن صحنه‌های شکنجه و اعتراف‌گیری از زندانیان سیاسی بازسازی شده است.
- نشانی: تهران، میدان امام خمینی، ابتدای خیابان فردوسی، خیابان کوشک مصری، کوچه یاریجانی.
آخرین بازمانده تاریخی باغ نگارستان
- در ضلع شمال‌غربی میدان بهارستان، لابه‌لای ساختمان‌های بلند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونت برنامه‌ریزی ریاست‌جمهوری، ساختمان کوچک، اما چشم‌نوازی قرار گرفته که آخرین باقی‌مانده باغ قاجاری نگارستان است.
حوضخانه، باغی بود که فتحعلی‌شاه خارج از حصار آن روز تهران ساخت، اما از تخریب باغ در دوره پهلوی جان سالم به در برد؛ زیرا در سال 1309 خورشیدی بخشی از زیباترین آثار هنرمندان و صنعتگران سنتی ایران را در آن به نمایش درآوردند و نامش را «موزه هنرهای ملی» گذاشتند. از این رو، این موزه مهجور و گمنام را می‌توان یکی از قدیمی‌ترین موزه‌های ایران دانست که در آن بهترین آثار هنری در رشته‌های نگارگری، نقاشی، مینیاتور، تذهیب، خاتم‌کاری، کاشی‌کاری، میناکاری، قلمزنی و معرق در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفته است.
- نشانی: میدان بهارستان، ابتدای خیابان کمال‌الملک، داخل محوطه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ایران را می‌توانید در 2 ساعت تماشا کنید!
- باغ موزه هنر ایرانی، باغی است که این روزها علاوه بر طبیعت زیبا و مسحور کننده‌اش، به خاطر ساخت ماکت‌های نقلی بناها، شخصیت‌ها و ابنیه معروف ایران هم شناخته شده است؛ از نقش رستم گرفته تا برج میلاد و برج آزادی تا سی و سه پل و قره کلیسا و شمس العماره!
زیبایی و سایه چنارهای خیابان ولیعصر را تصور کنید و حالا این قاب را بگذارید توی یکی از کوچه‌های قدیمی و آرام الهیه و داخل باغی که 80 سال پیش کنار قنات و گندمزارهای باغ سپهبد امیر احمدخان، یا بناهای معماری زیبایی به سبک اواخر قاجار با دیوارهای بلندو پنجره‌های متعدد و سقف های شیروانی ایجاد شده است.
این آثار به دلیل ارزش هنری شان تنها ماکت محسوب نمی‌شوند؛ جنبه هنری هم دارند و سیر تحول تاریخی معماری ایران را از قبل از اسلام تا دهه اخیر به طور کامل نشان می‌دهند و قرار گرفتنشان در کنار هم در طول یک مسیر پیچ و خم‌دار، حس گذر از لایه‌های مختلف تاریخی را در بازدیدکننده‌ها به وجود می‌آورد و باعث می‌شود بازدیدکنندگان با صرف کمترین وقت و هزینه، حداکثر در 2 ساعت، دور ایران را بگردند و حضور در حال و هوای شهرهای مختلف را حس کنند.
- نشانی: تهران، منطقه الهیه.
