هفده نفرند؛ گِرد آمده‌اند در فضایی سبز و عتیق. پشت‌سرشان عمارتی زیبا و چندمرتبه دیده می‌شود. از آنها دوتایشان انگار زوج اصلی این ضیافت‌اند؛ ایستاده در برابر هم. لحظه‌ای حتی چشم از هم برنمی‌دارند.
اسماعیل ناصری:
انگار جای بر زبان راندن هر کلامی، این نگاه‌ها هستند که پیش چشم حُضار، به هزار زبان با ما در سخن‌اند که «بیا قصه را از ما هم بشنو». پس با جماعتی از دختران و پسران جوان که گویا از مدعوین این ضیافت شادانه‌اند، همراه می‌شویم و به تماشایشان می‌نشینیم. لابد در زمینه‌ای از نوای دل‌انگیز سازهای بادی و زهی که دو نوازنده زیر پای این زوج جوان، دست به‌کار نواختن آن‌اند.
بله، درست آمده‌ایم؛ اینجا متن یک فرش دست‌بافت راور کرمان است در موزه فرش ایران. تو گویی بال گشوده و از روند خطی و روزمره زمان پر کشیده‌ایم بر فراز آسمان تهران و فرود آمده‌ایم در جهانی که مشابه‌اش جایی جز متنِ فرش ایرانی وجود ندارد. در قسمت بالای فرش نوشته شده: «فرمایش آقامرتضی قلی‌خان بختیاری»؛ نامی که به قاعده با ایرانی‌بودن این فرش عریض و طویل هم‌پوشانی دارد. فرش مثل غالب آثار به‌نمایش گذاشته‌شده در موزه ابعاد بزرگی دارد؛440 در 630 سانتی‌متر.
■ ایرانیت، زیر سقف‌های بلند
شاید بهتر بود فتح بابِ این نوشته را از لحظه دیدن فرش راور کرمان دقایقی عقب‌تر می‌بردم؛ چراکه شگفتی بازدیدکننده از خلاقیت جاری در موزه فرش ایران، پیش از ورود به داخل موزه و دیدن فرش‌ها از همان مقابل عمارت آغاز می‌شود؛ جایی که اولین صورت درخشان از خلاقیت جاری در هنر معماری عبدالعزیز فرمانفرماییان را در نمای بیرونی موزه می‌بینی که با شمایل دار قالی طراحی شده است؛ طرحی که هر دوستدارِ فرهنگ و هنر را با هر اندازه از غریزه هنری سر ذوق می‌آورد. به محض ورود به سالن اصلی موزه، خود را در فضایی به‌قاعده ایرانی محاط می‌بینی.
صحنی بزرگ و سقفی بلند و حوضچه‌ای در مرکز که دست‌کم برای کمتر از ساعتی هم که شده، از روزمرگی جبرآمیز قرن بیست‌ویکم جدایت می‌کند تا دمی در کنار جریان زلال آب این حوض ایرانی در موزه فرش بیاسایی. با دیدن همان چند فرش اول در ورودی موزه، دلیل بلندی سقف آشکار می‌شود. ابعاد فرش‌ها بزرگ‌تر از آن است که در سالن‌هایی با هر ارتفاع به نمایش گذاشته شود.
■ از نقشه هنر فرش ایران تا تجسم شاهنامه بر دار قالی
در سالن بعدی، نقشه هنر فرش ایران از دیگر دیدنی‌هاست. در این نقشه حوزه‌ها و اقلیم‌هایی که صنعت فرش‌بافی در آنها جریان داشته و دارد، در موقعیت جغرافیایی‌شان در نقشه مشخص شده است. کمی آن‌سوتر در ظرفی شیشه‌ای، نمونه‌ای از ابزارآلات فرش‌بافی مثل قلاب، قیچی، شانه قیچی، کارو و… دیده می‌شود؛ اشیایی به ظاهر ساده که فرش‌بافی ایرانی در تاریخ خود لحظه‌ای از آنها جدایی نپذیرفته است. در موزه فرش ایران همه‌جور فرش با طرح‌های متنوع می‌بینیم؛ از فرش‌هایی با تصاویری ملهم از شاهنامه تا فرش‌هایی که کهنگی تاروپودشان چشمگیر و حاکی از اهمیت تاریخی- هنری آنهاست. همچنین فرش‌هایی با ابعادی کوچک‌تر و طرح‌هایی مزین به نوشته‌هایی با خط ایرانی که عمدتاً برگرفته از متون ادب کلاسیک فارسی است، به چشم می‌خورد؛ نوشته‌هایی که ذهن بیننده را به سفری در حدفاصل ادبیات فارسی و فرش ایرانی فرامی‌خواند.
■ فرش‌بافی و تقرب به درگاه معبود
موزه فرش ایران، آن‌طور که از شواهد امر برمی‌آید، برای فراهم‌آوردن امکانی علمی و تخصصی برای پژوهشگرانی پدید آمد که می‌خواهند پیرامون ابعاد متنوع و ناشناخته این هنرصنعت دست به کار تحقیقاتی بزنند؛ همچنین ایجاد فضایی موزه‌ای مدنظر بود برای نمایش دستاوردهای ایرانی هنر فرش در گذر سالیان متمادی که بر روزگار هنرمندان فرش‌باف این مرز و بوم رفته است؛ هنری که به خاطر پیوند ناگسستنی‌اش با اشکال و سبک‌های مختلف زندگی در جای‌جای دنیا، همواره متقاضیان بالقوه و بالفعل خود را دارد و هرگز نخواهیم شنید که دیگر دوره فرش به پایان رسیده است. موزه فرش ایران حاوی آثاری است که می‌خواهند به چشم‌های بینای بازدیدکنندگان ایران و جهان نشان دهند که عظمت و شکوهشان را مرهون تلاش‌ها و توش‌وتوان فزاینده بافندگانی هستند که کارشان نه فقط مجالی برای ارتزاق بلکه آیینی است برای نزدیک‌شدن آنها به جوهره و ذات ازلی و انسانی خویش؛ تقرب به درگاه معبود از راه مهارت پدیدآوردن آثاری بی‌مانند که پیش از آنها وجود خارجی نداشته است. نام دیگر این مهارت چه چیز می‌تواند باشد جز «خلاقیت» که از روز ازل در نهاد آدمی به ودیعه گذاشته شده است؟ ودیعه‌ای از سوی آن‌که منبع لایزال امر خلاقه است.
■ نمونه‌های شش قرن هنر فرش‌بافی از چهار سوی ایران
موزه فرش ایران که حدود 5/3هزار مترمربع فضای نمایشی دارد، مشتمل بر دو تالار است که در دو طبقه قرار گرفته‌اند. طبقه همکف ۱۵۰ نمونه از قطعه‌فرش‌های ارزنده و نفیس فرش‌بافی ایران را به خود اختصاص داده و علاوه‌بر زیبایی و چشم‌نوازی ظاهری، به باور کارشناسان فرش، نمونه‌هایی اعلا و معتبر از هنر فرش‌بافی ایران را در حدفاصل قرن نهم هجری تا دوره معاصر به نمایش می‌گذارد. کارکرد طبقه همکف از موزه فرش ایران، کارکرد ثابتی است؛ یعنی همیشه محل ارائه آثار موزه‌ای هنرصنعت فرش سرزمین ماست.
در طبقه دوم اما اوضاع متغیر است. این طبقه معمولاً محل برپایی نمایشگاه‌هایی است که به مناسبت‌ها و به عناوین مختلف برگزار می‌شوند و معمولاً در فصول مختلف موضوعات مختلفی دارند. نمونه فرش‌های ارائه‌شده در موزه فرش ایران حاصل کار هنرمندانی از مناطق مختلف کشورمان است؛ از کاشان و اصفهان در مرکز فلات ایران تا خراسان و آذربایجان در شمال‌شرق و شمال‌غرب و کرمان در نیمه جنوبی و دیگر مناطق ایران مانند فرش‌هایی که کار دستِ هنرمندان قالی‌باف در خطه غرب کشورند.
■ کتاب‌هایی با محتوای هنر فرش‌بافی به زبان‌های زنده دنیا
حاوی حدود چهارهزار جلد کتاب مرتبط با هنرصنعت فرش؛ کتاب‌هایی که به جز فارسی، به چند زبان زنده دیگر دنیا نیز در اختیار بازدیدکنندگانی از ملیت‌های مختلف قرار می‌گیرد. از این جهت موزه فرش ایران، هم به خاطر سطح نمایشی‌اش و هم به سبب آثار مکتوب و مألوفی که در کتابخانه موزه در اختیار پژوهشگران، دانشجویان و علاقه‌مندان قرار دارد، منبع تحقیقاتی قابل‌ملاحظه و درخوری در ایران به‌شمار می‌رود. تابلوفرش‌های نفیس تبریز، نمونه‌هایی از قالیچه‌های تصویری شاهنامه جعفر تبریزی بایسنقری، انواع قالیچه‌های دست‌بافت و گلیم‌های ایرانی و آثار متعدد دیگر از سایر محتویات موزه فرش ایران است.
■ پناهگاهی برای رهایی از روزمرگی
خلاصه اینکه اگر بنا داشتید ساعتی از یک روزتان در تهران بزرگ را از روزمرگی‌های هزاره سوم میلادی در امان باشید، پیشنهاد می‌شود که سری به خیابان فاطمی، تقاطع کارگر بزنید و از موزه فرش ایران بازدید کنید. موزه فرش بی‌شک توان آن را دارد که برای ساعتی هم که شده، اجازه ندهد به هیچ عامل بازدارنده‌ای در راه رسیدن به آرامش ذهن و خاطرتان فکر کنید. چه بسا این موزه بستری را هم فراهم کند برای تداوم حسی که از حضور در آن به شما دست می‌دهد تا به مدد جلوه‌های زنده هنر و فرهنگ ایرانی طی شش قرن، هر از گاهی به خاطره بازدیدی که از آن داشتید، رجوع کنید و از تکرار زندگی ماشینی به طراوت و تازگی دیرسال فرش‌های ایرانی پناه ببرید. موزه فرش ایران، مجموعه درخشانی از نمونه‌های بصری تمدن ایرانی در قالب فرش است. از این‌رو بازدید از آن را هم می‌توان به علاقه‌مندان آثار تاریخی توصیه کرد و هم کسانی که به جاودانگی هنر در برابر همه پدیده‌های هستی باور دارند. موزه فرش جاذبه‌ای است هم برای گردشگران تاریخی و هم گردشگران فرهنگی؛ موزه‌ای که در رهگذر محتوای هنری و تاریخی‌اش،تو گویی معنا و پیامی هستی‌شناختی نهفته است؛ اینکه برای ساعتی در امان‌بودن از زندگی مصرف‌گرا و مادی در کلان‌شهری چون تهران، به جهانِ متخیل و بکر فرش‌های ایرانی هم می‌توان پناه برد.
