راهنمای سفر بهاری در جاده تاریخی مشهد تا مرز هرات

مشهد مقدس بزرگ‌ترین و مهم‌ترین شهر زیارتی کشور است. جاده‌هایی که به این شهر می‌رسند. هر کدام شان مسیر رفت و آمد مردمی هستند که از بخشی از کشور، خودشان را به مشهد و به پابوسی امام رضا«ع» می‌رسانند.

توریسم آنلاین: جاده مشهد به تایباد هم بخش‌های شرقی‌تر کشور را به مشهد وصل می‌کند؛ مسیری که پر است از آثاری ارزشمند که تاریخی باشکوه در پشت سر دارند. زائرانی که از شهرهای شرقی ایران به زیارت امام رضا«ع» می‌آیند، از همین جاده خود را به مشهد می‌رسانند.

این جاده، در اصل، بخشی از یک مسیر تاریخی است که شهرهای مهم نیشابور و هرات را در خراسان بزرگ روزگاران قدیم به هم می‌رسانده است. با گذر از این جاده می‌توانید بخشی از تمدن کهن خراسان را ببینید و با آداب و رسوم مردم این منطقه از کشور هم آشنا شوید. در این مسیر، سه شهر مهم فریمان، تربت جام و تایباد قرار گرفته و در کنار هر کدام آنها، نشانه‌هایی از تمدن و تاریخ این سرزمین و زیبایی‌های طبیعی آن را خواهید دید.

محصولات فَرَت بافی

در بازارچه مرزی «دوغارون» می‌توانید محصولات صادراتی مثل انواع مواد غذایی و کالاهای وارداتی مثل لوازم صوتی را با قیمت‌های مناسب بخرید. در بازارچه مرزی دوغارون می‌توانید از محصولات پارچه‌ای منطقه که به شیوه سنتی بافته شده و «فَرَت» نام دارد. هم خرید کنید. فرت بافی‌ها معمولا شامل حوله، رومیزی و شال است.

از مشهد تا مرز

از مشهد حدود 350 کیلومتر باید رانندگی کنید تا به مرز هرات در نزدیکی تایباد برسید. جاده مشهد به تایباد علاوه بر آنکه شهر زیارتی مشهد را به شهرهای فریمان، تربت جام و تایباد می‌رساند، یک جاده ترانزیتی هم هست. یک جایزه ترانزیتی که به کشور افغانستان می‌رسد. پایانه مرزی «دوغارون» در نقطه صفر مرزی ایران و افغانستان، در انتهای همین جاده 350 کیلومتری است. این فاصله 350 کیلومتری را می‌توانید شهر به شهر کوتاه‌تر کنید.

یک شهر و یک جام

در مسیر مشهد تا مرز هرات، بناهای دیگری هم وجود دارد که بازدید از آنها را نباید از دست بدهید. در این مسیر، برخی بناهای تاریخی زیبای خراسان رضوی را خواهید دید. «احمد بن ابوالحسن جام نامقی ترشیزی» مشهور به حضرت فایض الانوار شیخ الاسلام احمد جام، نام آورترین عارف سده پنجم و ششم و معاصر سلجوقیان بوده است. آرامگاه شیخ احمد جام، مجموعه بناهایی است که بر گرد خانقاه او که در حال حاضر مزار اوست، ساخته شده. مجموعه آرامگاه شیخ احمد جام، نزدیک به 800 سال قدمت دارد. این مجموعه تاریخی را می‌توانید در انتهای خیابان میرقوام الدین شهر تربت جام ببینید.

ایوان آرامگاه

ایوان بنای آرامگاه شیخ احمد جام 28 متر ارتفاع دارد. فضای داخلی ایوان، مقرنس کاری و بیرون آن با کتیبه‌های کاشی، تزیین شده است. قبر شیخ، در برابر ایوان قرار گرفته. یک درخت پسته روی قبر روییده که اهالی آن را از کرامات شیخ می‌دانند.

در چوبی گنبدخانه: ورودی به محوطه گنبدخانه، یک در دولت چوبی است. این در که از چوب ساج و گردو ساخته شده، یکی از شاهکارهای هنر منبت است و بیش از 700 سال قدمت دارد. روی هر دو لَت در، کتیبه‌هایی به خط کوفی نقش شده است.

بنای گنبدخانه: گنبدخانه، صحن خانقاه شیخ بوده و یک محوطه مکعب است که سقف و بخش‌هایی از دیواره‌های آن با گچبری و نقاشی تزیینن شده است. روی دیوارهای گنبدخانه، خط نوشته‌هایی وجود دارد که برخی‌شان به اندازه خود بنا، قدمت دارند.

مسجد کرمانی: مسجد کوچک کرمانی، یکی از باشکوه‌ترین بناها در مجموعه آرامگاه شیخ احمد جام است. این مسجد در ضلع جنوب شرقی ایوان قرار گرفته و ورودی آن، از یکی از اضلاع ایوان است. کتیبه های گچبری این مسجد، یکی از بی نظیرترین آثار هنری در مجموعه مزار شیخ احمد جام هستند.

مسجد جامع: مسجد جامع تاریخی تربت جام هنوز هم مسجد جامع است و نمازهای جمعه و جماعت (اهل سنت) شهر، در آنجا برگزار می‌شود. صحن این مسجد درست در پشت گنبدخانه است و راه دسترسی به آن از کنار گنبدخانه و از حیاط کوچکی است که به سراچه مشهور است.

به یاد شمشیرزنان: رقص چوب از آیین‌های مشهور و قدیمی خراسان بزرگ است که در مسیر پیشنهادی ما در این بخش، اگر شانس همراهتان باشد می‌توانید آن را در تربت جام ببینید. می‌گویند این رقص احتمالا نمونه‌ای از شمشیربازی‌های ایران باستان است که سال‌هاست در جشن‌ها و مراسم عروسی انجام می‌شود.

فریمان

رباط سنگ بست فریمان: از مشهد تا فریمان حدود 88 کیلومتر راه دارید. جاده مشهد به تایباد از دل یک منطقه نیمه خشک می‌گذرد، اما این منطقه که یک منطقه تاریخی هم هست. دیدنی‌های فراوانی دارد. رباط سنگ بست کاروانسرایی مربوط به دوره تیموری است که در دوره صفوی بازسازی شده است. این رباط مستطیل شکل، یک ورودی دارد و دور تا دور حیاط مرکزی آن، حجره‌هایی قرار گرفته که محل استراحت کاروان‌ها بوده است. رباط سنگ بست برج‌های دیده‌بانی هم دارد. این بنای تاریخی در 30 کیلومتری مشهد و ابتدای جاده مشهد به فریمان قرار دارد.

ارسلان جاذب و میل ایاز: در نزدیکی رباط سنگ بست، مقبره‌ای قرار دارد که منسوب به «ارسلان جاذب» والی توس در دوره محمود غزنوی بوده است. مشهور است که علاقه‌ای ویژه هم به فردوسی داشته و اولین مقبره این شاعر را او ساخته است. مقبره ارسلان جاذب، یک بنای چهار ضلعی است که بنایی هشت ضلعی به همراه گنبد، روی آن قرار گرفته است. یک مناره آجری یا میل هم در کنار آرامگاه قرار دارد که به «میل ایاز» مشهور است. این مقبره و میل آن، در نزدیکی رباط «سنگ بست» قرار دارد.

خانه موزه شهید مطهری: فریمان، زادگاه علامه شهید مطهری هم هست. خانه قدیمی استاد مطهری که در قدیم در حاشیه یک باغ بزرگ قرار داشته، به همت اداره میراث فرهنگی مرمت شده و به خانه موزه تبدیل شده است. در این خانه موزه، عکس‌ها و آثاری از زندگی شهید مطهری و خانواده‌اش نگهداری می‌شود. این خانه تاریخی که ساختش به روزگار گذشته برمی‌گردد، در خیابان شهید مطهری فریمان قرار دارد.

رزمگاه رستم و سهراب: این رزمگاه عنوان یک بنای خانقاهی است که در نزدیکی روستای رزمگاه در 50 کیلومتری شرق فریمان قرار دارد. این بنا که تاریخ ساخت آن به سده‌های هشتم تا دهم می‌رسد، شامل ایوان و گنبدخانه بوده که حالا گنبد آن تخریب شده است. به اعتقاد اهالی، ایوان رزمگاه، محل رزم رستم و سهراب بوده است. یک آب انبار قدیمی هم در نزدیکی این بنا وجود دارد.

تربت جام

از فریمان تا تربت جام حدود 80 کیلومتر راه دارید

مقبره قاسم انوار: از فریمان تا تربت جام حدود 80 کیلومتر راه دارید. قاسم انوار، عارف و شاعر سده هشتم و نهم است. او که متولد شهر سراب در نزدیکی تبریز است، بیشتر عمرش را در شهر هرات که مقر حکومت بوده، گذرانده است. قاسم انوار در اواخر عمر به منطقه جام آمده و همین جا از دنیا رفته است. مقبره قاسم انوار، خانقاه او بوده است. این بنای تاریخی در حاشیه روستای لنگر در 30 کیلومتری غرب تربت جام، در وره قاجار از نو ساخته شده. بنای فعلی یک ایوان ورودی دارد که به شبستان می‌پیوندد.

مسجد نور: گفته می شود مسجد نور در حاشیه روستای «بِزد»، خانه‌ای است که «شیخ احمد جام» عارف نامی سده پنجم و ششم، در آنجا به عبادت می‌پرداخته، بننای مسجد نور، در دوره‌های مختلف نوسازی شده، بنای فعلی یک بنای آجری ساده است که ستون‌های چوبی، سقف آن را نگه داشته است. در کنار مسجد نور، یک قنات قدیمی هم وجود دارد. به احترام این مسجد، یک مقام هم در موسیقی تربت جام، به نام «مسجد نور» ساخته شده است.

آرامگاه میرغیاث الدین: آرامگاه میرغیاث الدین هم یک بنای خانقاهی است که در حاشیه گورستان روستای بِزد، در 17 کیلومتری جنوب غربی تربت جام قرار دارد. در این آرامگاه که حدود 400 سال قدمت دارد، به سنت قدیم خراسان، قبر نه در زیر گنبدخانه، بلکه در برابر ایوان قرار دارد. به باور اهالی، میرغیاث الدین یکی از نوادگان شیخ احمد جام است.

رباط سمنگان: رباط سمنگان در نزدیکی روستای «کاریز نو» در 50 کیلومتری شمال غربی تربت جام قرار دارد. رباط سمنگان در حاشیه راه تاریخی «سننگ بست» به هرات قرار گرفته و یک رباط سرپوشیده است. حجره‌هایی در بخش بیرونی رباط وجود دارد. رباط سمنگان، یک ایوان هم دارد که ورودی کاروانسرا است که با یک هشتی به محوطه اصلی بنا وصل می‌شود.

رباط جام: رباط جام مثل بسیاری از بناهای دیگر این شهر، در دوره تیموری ساخته شده است. رباط جام، یک کاروانسرای چهارایوانه است که سه برج هم دارد. این کاروانسرا مثل دیگر کاروانسراها، یک حیاط مرکزی دارد که دور تا دور آن، حجره‌هایی است که در قدیم، محل استراحت مسافران بوده است. رباط جام، در خیابان دکتر کوثری تربت جام قرار گرفته است.

مقبره شیخ ابوذر بوزجانی: «بوزجان» نام قدیم تربت جام بوده است. مقبره شیخ ابوذر بوزجانی، از عارفان و شاعران سده چهارم که معاصر «ابوالوفای بوزجانی» ریاضیدان سرشناس بوده، در حاشیه ویرانه‌های شهر قدیم بوزجان، در 15 کیلومتری شرق تربت جام قرار دارد. بنای آرامگاه، یک بنای ساده آجری است  که بر روی قبر شیخ ابوذر ساخته شده است. بنا، یک ایوانچه ورودی هم داشته که در سال‌های اخیر تخریب شده است.

تایباد

از تربت جام تا تایباد حدود 63 کیلومتر راه دارید

محوطه تاریخی جوزقان: محوطه تاریخی «جوزقان»، در 30 کیلومتری غرب تایباد و در حاشیه جاده تایباد به «باخرز» قرار دارد. این محوطه تاریخی در نزدیکی روستای جوزقان است. تاریخ سفال‌هایی که از این محوطه به دست آمده، به دوره اسلامی و پیش از آن می‌رسد.

مزار مولانا: «مولانا زین الدین ابوبکر تایبادی» عارف سده هشتم است و مزارش مثل همه آرامگاه های خانقاهی در خراسان، پیش روی ایوان قرار دارد، ایوان بلند آرامگاه با کتیبه‌های کاشی تزیین شده است. ورودی به گنبدخانه که خانقاه مولانازین الدین بوده در پایین ایوان قرار دارد. یک آب انبار قدیمی هم در محوطه آرامگاه هست. این مزار در حاشیه شهر تایباد و ابتدای جاده تایباد به خواف قرار گرفته است.

میل کرات: میل کرات، یک برج بلند آجری است. میل‌ها، نشانه‌های جغرافیایی بوده که در قدیم مسیرها را مشخص می‌کرده است. میل کرات در 25 کیلومتری جنوب شهر تایباد و در حاشیه جاده تایباد به خواف قرار دارد. میل کرات 25 متر ارتفاع دارد که از دو بخش هشت ضلعی و مدور تشکیل شده است.