قم، جاذبه‌های گردشگری مذهبی فراوانی دارد. از حرم مطهر تا مسجد مقدس جمکران، بقاع متبرکه، بزرگ‌ترین حوزه علمیه جهان اسلام و مراکز غنی فرهنگی، مجموعه‌ای را تشکیل داده‌اند که موجب می‌شود تا لذت سیاحت و زیارت در این شهر زیبا، دوچندان شود.
توریسم آنلاین: فقط کافی است سری به آمارها بزنیم تا متوجه شویم سالانه بالغ بر 20میلیون زائر به قم سفر می‌کنند. البته این نکته را هم باید در نظر گرفت که قم شاهراه اصلی ورود به پایتخت و شمال کشور هم محسوب می‌شود و بسیاری از مردم هنگام سفر به پایتخت، یا دیگر مناطق شمالی کشور، ضمن توقف در قم، به زیارت حرم مطهر حضرت معصومه«س» نیز می‌شتابند.
سلام بربارگاه نور
قرن‌های متمادی است که قلب‌های ناامید، دل به درگاه نورانی‌اش می‌بندند و دست‌های تهی، از مهر جاری‌اش سرشار می‌شوند و در جوار لطفش پناه می‌گیرند.
قم، نگین ایران است؛ تلالوء گنبد طلایی رنگ پر شکوه حرم مطهر حضرت معصومه«س»، سالهاست که دل و دیده میلیون ها زائر و سیاح داخلی و خارجی را به خود مشغول داشته است.
نه تنها آنها که از روی ارادت به اهل بیت(ع)، راههای دور و دراز را به عشق زیارت مرقد دختر موسی بن جعفر«ع» طی کردهاند، بلکه مسافرانی که از این دیار عبور کردهاند، نتوانسته‌اند جلال و عظمت آن را انکار کنند. حضور هزاران نفر مرد و زن مؤمن و عاشق بر گرد حرم نبیره پیامبر اکرم«ص» نیز برای بینندگان خارجی همواره پر جاذبه و شگفت انگیز بوده است.
وقتی سخن از قم به میان می‌آید، بیشتر از هر‌چیز، تقدس این شهر در ذهن هر ایرانی نقش می‌بندد. شهری که به عنوان یک شهر معنوی، متبرک شده است.
نادیده‌های قم بسیار است. این شهر حتی برای مردم قم دیدنی‌های زیادی دارد. تیمچه محجوب بازار که نشانه شعور و سلیقه بالای سازندگانش است، مسجد مسن، اما مقاوم و پابرجای جامع که با تمام سادگی‌اش، دلرباست و خانه مفصل و برجسته «زند» که نمونه‌ای است از خانه‌هایی به سبک و سیاق سکونتگاه قاجاری قم.
مسجد مقدس جمکران
مسجد مقدس جمکران از جمله معروف‌ترین جاهای دیدنی قم به شمار می‌رود که هر سال میزبان زائران بسیاری از سراسر جهان است. این مسجد به‌خاطر نزدیکی به جمکران، به مسجد جمکران شهرت دارد و به دلیل انتساب به حجت بن الحسن (عج)، مسجد صاحب‌الزمان نیز نامیده می‌شود. این مسجد سابقه‌ای بیش از ۱۰۰۰ سال دارد و در چند دهه اخیر به یکی از زیارتگاه‌های مهم ایران تبدیل شده است. بسیاری از افراد شب چهارشنبه در این محل حاضر می‌شوند و دو رکعت نماز صاحب‌الزمان به جا می‌آورند.
دیدنی‌های قم
سراغ مسجدی که درباره سن و سالش حرف و حدیث های زیادی مطرح شده را باید در خیابان «طالقانی» بگیرید. با یافتن گنبد آجری مسجد، شما در قلب بافت تاریخی شهر قرار گرفته‌اید و پا به حیاط مسجدی می‌گذارید که بخش عمده‌اش در قرن ششم برپا شده است. عظمت گنبد 30 متری بنا را تا زمانی که به «گنبدخانه» داخل نشده‌اید و سرتان را بالا نگرفته‌اید، متوجه نخواهید شد.
بعد از گشتن تمام شبستان‌ها و در حال ترک کردن صحن مسجد، وقتی پله‌های هشتی را یکی یکی بالا می‌روید، درست در قاب در، سر در زیبایی ظاهر می‌شود که از آنِ مدرسه جهانگیرخان است. اگر لای دو لنگه در چوبی مسجد باز بود، حتماً سری هم به داخل مدرسه بزنید. پشت در جنوبی، یک حیاط و حوض مرکزی با تعدادی حجره نقاشی شده منتظرتان است. مدرسه جهانگیر خان با تمام کوچکی، محل تحصیل عالمان بزرگی بوده است.
گنبد عجیب قم
حالا باید از خیابان «آذر» گذر کنید. اندکی قدم زدن به سمت راست، شما را به کوچه امامزاده حمزه«ع» می‌رساند. 20 قدم از کوچه را که طی کنید، پله‌های ورودی بنای تاریخی و زیبایی به پیشوازتان می‌آید و عجیب و غریب ترین گنبدی که تا حالا در ابنیه ایرانی دیده‌اید، سر راهتان سبز می‌شود؛ گنبدی صدفی شکل که از ترکیب یک گنبد کم خیز و یک فرم مخروطی به وجود آمده و حاصل سلیقه معماران اوایل سده 14 است.
صحن و حرم امامزاده را که از فرزندان امام موسی کاظم«ع» است، امین السطان در مدت اقامتش در قم ساخته است. هنگام زیارت ضریح امامزاده حمزه«ع»، ضریح ساده و کوچکی که در جوار امامزاده قرار دارد را از قلم نیندازید که فیض زیارت جد شاهزاده را از دست می‌دهید.
سومین مناره جهان اسلام
پس از زیارت مرقد صاحب گنبد و جد مهجورش، 20 قدم آمده از خیابان آذر تا کوچه را بر گردید. حالا آن سوی خیابان، میدان کهنه را پیش‌ِرو دارید. دالان طولانی و نیمه تاریک بازار کهنه، درست از انتهای میدان شروع می‌شود.
با ورود به دالان تاریک و خنک بازار، می‌توانید یک موزه زنده و همچنان سرپا از مشاغل قدیمی ایران را ببینید. سالهاست که مردم قم برای اقامه نماز به مسجد میدان کهنه قم می‌روند، اما بسیاری از آنها نمی‌دانند مناره این مسجد که با بی‌تفاوتی از کنارش رد می‌شوند، قدمتی ۹۰۰ ساله دارد و اولین مناره ساخته شده در ایران و سومین در جهان اسلام است.
خانه تاریخی زند
در انتهای میدان کهنه، می‌توانید پیاده یا سواره، بلوار را به سمت چپ در پیش بگیرد تا به اولین چهارراه برسید. سمت چپ چهار راه محله «سیدون» قرار دارد.
در خیابان انقلاب پیش بروید تا برسید به کوچه 17. از سر کوچه تا عقب نشینی جلوی خانه زند راهی نیست. چیزی نمی‌گذرد که رو به روی‌تان سردر زیبای حاجی علی خان زند ظاهر می‌شود. از همین جا یکی از سه بادگیر خانه زند نمایان می‌شود، اما برای دیدن بادگیرهای دیگر و اندرونی و بیرونی، شاه نشین و باقی سوراخ سمبه‌های خانه، باید از هشتی ورودی عبور کنید. خانه زند، همچنان شکوه خا نه‌های قاجاری را حفظ کرده است. از اشیای تاریخی خانه هم به آسانی نگذرید.
بازار دو تکه
مسیر رفته را تا خروجی بازار کهنه بازگردید. روزگاری نه چندان دور قم صاحب یک راسته بازار طولانی بود، اما با از راه رسیدن بلوار عمار یاسر، بازار دو تکه شد. اگر از چهارراه به سمت چپ بروید، چیزی نمی‌گذرد که به ابتدای نیمه نوی بازار قم می‌رسید. ساخت و سازهای این قسمت از بازار قم کار قاجارهاست.
در همان ابتدای راسته قاجاری، حمام حاج عسگرخانی قرار دارد که همچنان دود از دودکش‌هایش بالا می‌رود و هنوز به مشتری‌هایش نمره داده می‌شود. از دیدن سرای شین که حالا انبار حبوبات است و زمانی محل کسب و کار عمده فروش‌های بازار بوده، لذت خواهید برد. توی مسجد ملا جعفر هم می‌توانید نمازتان را بجا بیاورید.
سرای حاج عباسقلی خان، اما باب دندان خانم‌هاست، اگر چه برای آقایان هم بد نیست. به هر حال، اینجا همه نوع پارچه، هم ارزان‌تر از بقیه حجره‌های بازار است و هم متنوع‌تر. پس قاعدتاً زیاد معطل خرید نمی‌شوید. تیمچه صدراعظم را هم که حالا محل فروش خشکبار است، به عجله ببینید.
گشت و گذار در بازار قم
راسته کهنه بازار قم با حجره آهنگرانی که هنوز با پتک بر فلز گداخته می‌کوبند، شروع می‌شود. در میانه راه می‌توانید با پایین رفتن از پله‌های آب انبار بازار کهنه، دلی از عزا در آورید. از خدمه سفره خانه، آبگوشت قنبید و کباب کوبیده جوجه را بخواهید که در شهرهای دیگر بعید است گیرتان بیاید. در ادامه راه، خراطی‌ها و منبت کاران قرار دارند.
اینجا بهترین و ارزان ترین صنایع چوبی را می‌توانید بخرید. ساکنان دیگر دالان، رنگرزها هستند. به تماشای رنگرزی‌ها از پشت شیشه‌های بخار گرفته کارگاه اکتفا نکنید. وارد هر کدام از رنگرزی‌های بازار که بشوید، به شما اجازه داده می‌شود تا بالای دیگ‌های جوشان رنگ بروید و رنگ گرفتن رشته‌های سفید و ابریشمی را تماشا کنید. آخرین حجره‌های دالان صفوی هم بوی ادویه می‌دهند.
تیمچه‌ای با سقف ضربی
درست زیر یکی از طاق‌های با گچ سفید شده بازار نو، دری چوبی قرار دارد که رو به یکی از زیباترین و مفصل‌ترین تیمچه‌های ایران باز می‌شود. سقف دو پوسته و 32 حجره گرد تیمچه در اوایل سده 14 برپا شده است. هر کدام از کارشناسان فن که گذرشان به تیمچه بزرگ قم افتاده است، ذوق و سلیقه معمار باشی بنا، استاد حسن قمی را تحسین کردهاند. سال‌ها قبل بازار قم دو تیمچه کوچک دیگر داشت. به همین خاطر مردم قم این تیمچه را بزرگ می‌گفتند. کسبه تیمچه بزرگ سالیان سال است که در تیمچه‌های‌شان چیزی جز فرش نفروخته‌اند. اینجا یکی از مراکز فروش فرش‌های کرک و ابریشم قم است و سالهاست بافندگان اصفهانی و تبریزی، عرصه تولید قالی ابریشمی را به همکاران قمی‌شان باخته‌اند. پس با کمال اطمینان سوغات نفیس تان را انتخاب کنید.
تماشای تاریخ
حالا تا سه راه بازار بیائید و بپیچید به سمت راست و وارد خیابان ارم شوید. با چند دقیقه پیاده‌روی، خیابان ارم شما را به میدان آستانه می‌رساند. در حاشیه میدان، روی تابلوی موزه آستانه مقدسه قم را خواهید دید.
ویترین‌های موزه در دو طبقه اشیای تاریخی را به تماشا گذاشته‌اند. قدمت بعضی از اشیای موزه به هزاره اول قبل از میلاد می‌رسد. با قدم زدن بین ویترین‌های موزه، می‌توانید سنگ قبرهای شاهان قجری، دست بافته‌های صفوی، سفال‌های باستانی، کاشی‌های براق و زرین اسلامی، قرآن‌های نفیس خطی و کلی اشیای ریز و درشت قیمتی و تاریخی را ببینید و به نشانه تحسین سر تکان دهید.
در همسایگی موزه، ورودی مدرسه فیضیه قرار گرفته است که قدمتش به 9 قرن قبل برمی‌گردد. البته دیدن ایوان صفوی منقوش و صحن وسیعش فقط برای آقایان مقدور است.
جاذبه‌های تاریخی و طبیعی
اکثر مردم ایران نمی‌دانند قم صرف‌نظر از آثار و اماکن مذهبی، جاذبه‌های تاریخی و طبیعی زیادی هم دارد. جاذبه‌هایی همچون آتشکده «نویس» از نمونه‌های اولیه چهار طاقی‌های عصر ساسانی، «دیر گچین» مادر کاروانسراهای ایران و از یادگاری‌های دوره ساسانیان و «سد کبار» ساخته شده در قرن چهارم و پنجم هجری قمری، تنها بخش کوچکی از دهها جاذبه تاریخی این استان است که غریب افتاده‌اند.
در کنار آثار باستانی، وجود مناطق بکر طبیعی همچون منطقه حفاظت شده «پلنگ دره» با چشمه‌هایی که همواره آب کافی را برای حیات وحش فراهم می‌آورد و نیز پارک ملی کویرکه از نظر تنوع گونه‌های حیوانی و گیاهی در جهان کم نظیر است و همچنین دهستان‌های کرمجگان و قاهان با آب و هوایی مطبوع و طبیعتی سرسبز، قم را به مکانی مناسب برای سیاحت و زیارت تبدیل کرده است.
خانه تاریخی ملاصدرا
نکته جالب توجه در سفر به قم که شاید کمتر کسی تا به امروز شنیده یا دیده باشد، خانه تاریخی ملاصدراست. یعنی خانه حکیم محمدبن ابراهیم یحیی شیرازی، معروف به ملاصدرا که از بزرگ‌ترین دانشمندان جهان در حکمت الهی و سرآمد حکمای اسلامی در سده‌های اخیر بوده است که در منطقه غربی شهر در محله‌ای به نام «چال‌حمام» قرار دارد. اگر به قم سفر کردید، این بار حتماً سری به خانه ملاصدرا بزنید.
موزه آستانه مقدسه قم
موزه آستانه مقدسه، یکى از قدیمى‌ترین موزه‌های کشور به شمار می‌رود که آبان ماه سال 1314 شمسى در محوطه داخلى حرم مطهر و محل فعلى مسجد شهید مطهرى تأسیس شد. اولین چیزی که بیننده به محض ورود می‌بیند، تکه‌‌ای از پرده سیاه کعبه است که با الیاف نقره و طلا آیات 28 و 29 سوره حج روی آن برجسته دوزی شده است. این پرده کعبه، هدیه پادشاه عربستان به امام خمینی «ره» است که ایشان سال 1358 به این موزه تقدیم کردهاند.
سمت چپ آن، سنگ قبر محمد شاه قاجار از جنس مرمر است که دست به کمر با عصای سلطنتی در دست ایستاده و انگار فرشته‌‌های بالای سرش جرات نزدیک شدن به او و نشستن روی شانه‌اش را ندارند!
در کنار سنگ قبر محمدشاه متوفی، سنگ قبر فتحعلی شاه قاجار هم هست که عبدالله‌خان نقاش‌باشی اصفهانی در 1250 هجری قمری روی سنگ مرمر‌های معادن آذربایجان نقش برجسته او را حک کرده است. این سنگ قبر‌‌ها از روی مقبره محمدشاه و فتحعلی شاه قاجار که در صحن حرم دفن‌اند، به موزه آورده شده است.
در گوشه‌ای از دیوار موزه، درب خاتم‌کاری شد‌ه‌ای دیده می‌شود که روزگاری عزت‌الدوله همسر امیرکبیر و خواهر ناصرالدین شاه قاجار آن را وقف آستان حضرت معصومه«س» کرده بود و حال بعد از گذر قرنی از عمرش، برای رفع خستگی از باز و بسته شدن مدام به موزه آورده شده است. سراسر این در را ابیاتی با خط نستعلیق استخوانی خطاطی کردهاند، اما خواندن این خط برای نسل امروز بسیار سخت است. در کنار آن، در چوبی دیگری هم اهدایی فتحعلی‌خان قاجار به حرم مطهر دیده می‌شود که سراسر با طلا و نقره مزین شده است.
بازدیدکنندگان که از پله‌‌ها پایین می‌روند، در مسیر خود با کاسه‌‌های سفالین زمان صفوی هم مواجه می‌شوند که با لعاب سفید و آبی فیروز‌ه‌ای منقش شده است و هوس آش ریختن در این کاسه‌‌های دلباز را در دل بیننده‌هایش بیدار می‌کند!
در این موزه، آثار هنری متعلق به دوران معاصر و کلکسیون‌‌های کم‌نظیری چون کلکسیون صدف‌‌ها و مرجان‌‌های نادر دریای خزر و خلیج فارس نیز مشاهده می‌شود که توسط هنرمندان کشور به موزه حضرت معصومه«س» اهدا شده است. موز‌ه‌ای که به‌دلیل مجاورت با حرم حضرت معصومه «س»، سالانه صدهزار بازدیدکننده دارد و آثار هنری و تاریخی اهدایی اش همیشه روندی روبه رشد داشته است.
قم؛ در میانه راه‌ها
قم از آن دست شهرهایی است که سفر به آن آسان است، زیرا در مسیر بسیاری از سفرهای جاده‌ای و ریلی کشور واقع شده است. برای اقامت نیز انتخاب‌های متعددی پیش روی مسافران داخلی و خارجی این قطب مذهبی قرار دارد. هتل 4 ستاره و هتل یک ستاره و مهمانپذیر در شهر قم به اندازه کافی وجود دارد.
به جز اتوبوس‌هایی که به مقاصد مختلف می‌روند و از شهر قم عبور می‌کنند، در تهران از پایانه مسافربری جنوب، اتوبوس و خودروهای سواری به مقصد قم در طول روز حرکت می‌کنند. قم همچنین یکی از شهرهایی است که در مسیر ریلی قرار دارد. علاوه بر قطارهایی که در شهر قم توقف دارند، روزانه یک قطار از تهران عازم شهر قم می‌شود که در ایستگاه قدیم یعنی نزدیک شهر، مسافران را پیاده می‌کند.
خورد و خوراک
قم مانند شهرهای دیگر، انواع غذا و شیرینی‌جات مخصوص خود را دارد. آبگوشت در قم به اشکال گوناگون تهیه می‌شود. آبگوشت قونبید یا قمنبیت یکی از آنهاست که در آن کلم یا کلم قمری ریخته می‌شود.
آبگوشت هویج برگه، آبگوشت بُزباش و آبگوشت یخنی که در آن گوشت همراه عدس، لوبیا چیتی، به و بادنجان پخته شده و از رب انار به عنوان چاشنی استفاده می‌شود. مَزگو نیز آبگوشتی است که به جای گوشت در آن مغز گردو استفاده می‌شود. انواع آش شامل آش جو، آش اوماج و ماشاب نیز در قم طبخ می‌شود.
سوغات قم
بازار قم، بخصوص بازار فرش را حتی اگر قصد خرید فرش دستبافت ندارید، در برنامه بگذارید. سایر آثار صنایع دستی مثل سفال را هم از دست ندهید. سوهان قم نیز با تنوعی که امروزه پیدا کرده، همچنان مهمترین سوغات این شهر زیارتی است.
در هر سفر، بخش مهمی به صنایع دستی یا آثار هنری اختصاص می‌یابد. مانند بسیاری از مناطق ایران، از دیرباز انواع هنرهای سنتی در میان مردم قم رایج بوده است. برخی از مهمترین صنایع دستی قم عبارتند از قالی‌بافی، سفالگری، منبت‌کاری، کاشی‌سازی و کاشی‌تراشی، آجرتراشی و حجاری که در نیم قرن اخیر تا حدی همگی رو به افول بوده‌اند، ولی قالی قم هنوز هم دارای محبوبیت ایرانی و جهانی است. قالی‌های قم با طرح‌های سنتی و ابتکاری، اغلب از جنس ابریشم در ابعادی کوچک بافته می‌شود که بر گرفته از ویژگی خاص قم به عنوان شهری زیارتی است.
علاوه بر قالی، سرامیک همراه سجاده، مهر و تسبیح و خرمهره هم از سوغات معروف قم محسوب می‌شود.
