درباره قلعه مهری خانم !

قلعه مهری خانم بنایی است که ساختمان آن با پلان چلیپایی طراحی شده، مربوط به مهری خانم، ارباب روستا بوده است.

توریسم آنلاین: در روستای ورکانه مانند سایر روستاهای استان همدان، ریش‌سفیدان جایگاه خاصی دارند و در زمانهای قدیم نیز نظام تصمیم‌ گیری و قدرت بر اساس ارباب رعیتی بوده است.

در آن زمان نقی‌خان قراگوزلو، خان روستا بوده و بعد از او نیز دخترش ارباب و حاکم روستا شده است و در حال حاضر نیز اصطبلی که در دو کیلومتری جنوب روستا ساخته شده، بقایایی از آن زمان است.

این اصطبل در سالهای پیش از انقلاب به عنوان مرکز پرورش اسب دربار مطرح بوده و در حال حاضر نیز جز آثار دیدنی روستا به شمار می‌رود.

قلعه مهری خانم دارای طول و عرضی به ابعاد 75 در 22 متر و با زیربنای کل یک هزار و 650 مترمربع ساخته شده و دارای یک حیاط مرکزی است که در دو طرف حیاط فضای نگهداری اسب وجود داشته و دو ضلع دیگر، ‌ورودی و انبار علوفه بوده است.

ورودی اصطبل در ضلع شمال شرقی بناست و در ضلع‌های شرقی و غربی انبار علوفه و فضای نگهبانی تعبیه شده و کف انبارها از کف حیاط در حدود یک متر پایین‌تر است.

قلعه مهری خانم نیز بنایی است که ساختمان آن با پلان چلیپایی طراحی شده، مربوط به مهری خانم، ارباب روستا بوده است.

این بنا در ابعاد 12×20 متر و با زیربنای 330 مترمربع در دو طبقه ساخته شده است و طبقه دوم در قسمت مرکزی بنا ایجاد شده است.

ورودی قلعه مهری خانم نیز از طبقه همکف و طبقه اول و از ضلع شرقی بنا صورت می‌گرفته است و دو پله از دو طرف ورودی طبقه همکف به طبقه اول منتهی می‌شود.

قلعه مهری خانم در فاصله 100 متری در ضلع جنوبی روستا و در بستر سبز کوهپایه و مشرف به روستا واقع شده است.

وجود گورستان ساده‌ای در روستای ورکانه که در آن هیچ سنگ قبری دیده نمی‌شود از دیگر مواردی است که مورد توجه قرار دارد.

در روستای ورکانه تنها یک مسجد و آن نیز در ضلع جنوبی روستا وجود دارد که بنای آن نوساز است و با مصالح جدید ساخته شده است.

صنعت پرورش اسب همواره جایگاه ویژه ای در همدان داشته است و در نزد فعالان این صنعت نام مرحومه ‘مری لیلی قره گوزلو’ به عنوان ‌مادر پرورش دهندگان اسب اصیل در کشورمان زبانزد است.

لیلی که در منطقه با نام ‘مهری یا مری خانم’ شناخته می شود،‌ توانست به عنوان نخستین فعال پرورش دهنده، اسب اصیل عرب ایرانی را در کشورمان پرورش و معرفی کند.

صنعت پرورش اسب در همدان به دوره هخامنشیان و مادها باز می گردد و ‘هرودوت’ تاریخ نویس یونانی در کتابش در ارتباط با سفرش به ایران می نویسد، در زمان کوروش کبیر 160 هزار راس اسب در چراگاه های سلطنتی همدان و کرمانشاه وجود داشته است که البته به هنگام تصرف این منطقه توسط اسکندر مقدونی، تنها 66 هزار راس آن در این منطقه یافت شد.

هردوت هم چنین مدعی شده است که اسب چالاک و بلندقامت ‘نیله’ گرانترین اسب زمان هخامنشیان در این منطقه محسوب می شد.

اسب ها در دوره های تاریخ شاهان ایران به ویژه دوره مادها و هخامنشی ها از جایگاه ویژه ای نزد نجیب زادگان برخوردار بودند و همواره اسب های نادر با ویژگی های منحصر به فرد از جمله رنگ، قامت ، یال و سایر ویژگی های اندامی و نژادی در اختیار آنان قرار داشت.گفته می شود در قدیم اسب های سفید برای ملکه ها و اسب های قهوه ای برای پادشاهان و اسب های سیاه رنگ برای فرماندهان جنگ انتخاب می شد.

از آنجا که مادها و هخامنشیان در دوره حضورشان در همدان جایگاه اسب را به عنوان حیوان برتر می دانستند از همین رو مردم همدان از اسب ها به اندازه یک شاهزاده مراقبت و تیمار می کردند و به قولی آنان را شاهزاده های نجیب خطاب می کردند.هم چنین، اسب در گذشته جایگاه ویژه ای در رونق کار و تجارت به خصوص در کاروانسراهای همدان داشت و داد و ستدهای زیادی پیرامون این صنعت بین همدانی ها و دیگر مناطق کشور انجام می شد.

در بازار همدان مشاغل و حرفه‌های خاصی در کنار صنعت اسب به عنوان شغل های مرتبط از جمله کفاشی، پاره دوزی، کلاهدوزی، حلاجی، تلمبه سازی، آهنگری، شانه سازی، پالان دوزی، سراجی و زین و برگ سازی، نعلبندی، جولایی، طلاجویی، گاری و درشکه سازی وجود داشته است که امروزه در کمتر جایی از بازار بزرگ همدان این مشاغل مشاهده می شود.

صنعت پرورش اسب در همدان بواسطه مبادلات تجاری از نقل و انتقالات اسب ها منجر به ایجاد مراکز اصلی تجارت این حرفه در بازار شد و تجار همدان هر یک دارای تشکیلات مفصل تجارتخانه و حجره و باراندازهای بزرگ و انبارهای مختلف در این کاروانسراها بودند.

حرفه نعلبندی نیز از شغل های مهم در گذشته همدان به شمار می رفت و در آن زمان نعلبندان هم کار و بارشان رونقی داشت و برای خودشان راستایی به نام نعلچه گران داشتند، هر چند امروز دیگر اثری از فعالیت در زمینه اسب و گاری و دیگر چهارپایان در این راسته بازار نیست.

بدون تردید مهمترین شخصی که در پرورش، اصلاح و نگهداری اسب در همدان نقش ویژه را ایفا کرد، استاد ‘مری لیلی قره گوزلو’ بود که 80 سال به این شغل پرداخت.

خانم قره گوزلو بنیانگذار تبارنامه اسب اصیل عرب ایرانی و ثبت آن در سازمان جهانی اسب عرب’واهو’ و نیز موسس کانون اسب اصیل ایران بود.

این بانوی زبده پرورش اسب دختر دکتر’ نقی‌خان قراگوزلو’ ، خان روستای ‘ورکانه’ واقع در 15 کیلومتری شرق همدان است که پس از فوت پدر، به عنوان بزرگ روستا نزد مردمان از احترام خاصی برخوردار بود.

مرحومه قره گوزلو در کتاب خاطرات خود می نویسد:عاشق کشورم هستم و آرزوی زندگی در هیچ جای دیگری را ندارم.وی تا سال 1381 که بر اثر عارضه سرطان در بیمارستان آتیه تهران، چشم از جهان فرو بست این عشق به میهن را متجلی کرد.

وی در سال 1353 با فرستادن چند راس اسب اصیل عرب ایرانی به انگلستان تاییدیه این سازمان را در خصوص اصیل بودن نژاد اسب عرب ایرانی دریافت کرد.

هر چند با این همه، هنوز هم داوران ما که دارای توانایی های بسیاری در امر تشخیص نژاد یک اسب اصیل هستند، به دلیل عضو نبودن ایران حتی در سازمان جهانی اسب عرب اروپا (ایکاهو) از حضور در جشنواره های جهانی محروم هستند و نمی توانند در این جشنواره ها شرکت کنند.

ایرانیان عرب زبان خوزستان،خانم قره گوزلو را ‘مری خانم’ خطاب می کردند و او سال ها برای این خطه اسب دوانی ایران که زادگاه همسرش ‘مجید بختیاری’ بود، خدمات ماندگار در زمینه حفظ و احیای اسب انجام داد.از مری لیلی یک راس اسب سفید و اصیل عرب با گردن قوس کشیده به نام ‘مبارک’ باقیمانده است.

این اسب را مهری خانم سال ها پیش خرید و از خارج کشور وارد کرد و از جمله اسب های بسیار معروف در دنیا شناخته شده است.هم اینک ‘قلعه مهری خانم ‘ تنها میراث ماندگار و تاریخی ‘مری لیلی قره گوزلو’ در روستای گردشگری ورکانه همدان است.

در این منطقه گردشگری گذرگاه نعل اشکنه معروف است که در گذشته از مناطق پرتردد سوارکاران از مرکز کشور به سمت استان های غربی محسوب می شد و در مسیر جاده گنجنامه همدان و محور عبوری به تویسرکان، کرمانشاه و دیگر شهرهای غرب کشور قرار داشت.

علت نامگذاری این منطقه با عنوان ‘نعل اشکنه’ این است که چون همدان زمستان بسیار سرد دارد، نعل اسب ها در این مسیر می شکست و به همین دلیل به نعل اشکنه مشهور شده است.هم چنین، همدان از دیرباز مهد سوارکاران قهرمان ملی به شمار می رود.

مرحوم ‘غلامحسین هلاکویی’ نخستین مربی ای بود که در همدان به آموزش سوارکاران پرداخت و این مربی که بنیانگذار آموزش اسب سواری در همدان بود نیز از مرحومه مری لیلی قراگوزلو و مرحوم مهدی مکارچیان همدانی به عنوان بانیان اصلی سوارکاری یاد می کرد.