اجداد تهران!
پایتخت، همواره جلوه گاه هویت تاریخی مردمان یک کشور است و معمولا شهرهایی هستند دیدنی، آباد و خاطره انگیز؛ امروز اما می‌خواهیم نگاهی داشته باشیم به پایتخت‌های ایران قدیم ازهزاره‌های قبل تا سال 1174 شمسی که آقا محمد خان قاجار تاجش را در تهران بر سر گذاشت.
توریسم آنلاین: مثل مرزهای ایران که در طول تاریخ، مرتب پس و پیش شدند و مثل حکومت‌هایی که از هزاران سال پیش تا کنون برسر کار آمده و بعد هم به تاریخ سپرده شده و تغییر کرده‌اند، سرزمین ایران هم پایتخت‌های مختلفی داشته است.
پایتخت، همواره جلوه گاه هویت تاریخی مردمان یک کشور است و معمولا شهرهایی هستند دیدنی، آباد و خاطره انگیز؛ امروز اما می‌خواهیم نگاهی داشته باشیم به پایتخت‌های ایران قدیم ازهزاره‌های قبل تا سال 1174 شمسی که آقا محمد خان قاجار تاجش را در تهران بر سر گذاشت.
از میان پایتخت‌های ایران، برخی دیگر وجود خارجی ندارند، اما برخی به علت کوچک شدن مرزها، بیرون از ایران امروزی افتاده‌اند یا با گذشت سال‌های طولانی، از آنها تنها تلی خاک باقی مانده است؛ انطاکیه در ترکیه، مدائن و سلوکیه در عراق، هرات در افغانستان، مرو در ترکمنستان و پیشاور در پاکستان، از پایتخت‌های قدیم ایران است که از سرزمین ما جدا افتاده‌اند.
قصه شهر شوش:
شهر شوش در استان خوزستان، یادگار منطقه ای است که هزاران سال پیش در آن برای اولین بار مردمانی اقدام به شهرسازی کردند. باستان شناسان در تپه‌های شوش و شوشتر و اطراف آن، نخستین آثار یکجا نشینی را کشف کردند. شوش در دوره‌های مختلف پیش از اسلام، پایتخت ایران به شمار می‌رفته که مهم‌ترین حاکمان آن، عیلامیان و هخامنشیان بوده‌اند.
تپه‌های باستانی اطراف شوش، یادگارهای تمدن چند هزار ساله این شهر هستند و از محوطه کاخ آپادانا متعلق به دوره هخامنشیان هم هنوز آثاری باقی مانده است. معبد چغازنبیل یادگار باشکوه دوره عیلامیان است و کاخ شاپور و ایوان کرخه، یادگار دوران ساسانیان و حرم دانیال نبی هم با قرن‌ها قدمت، در کنار چند امامزاده دیگر، از اماکن مذهبی و زیارتی شوش هستند.
هگمتانه همدان:
هگمتانه، همان همدان خودمان است، اما یونانی‌ها این شهر را اکباتان می‌خواندند. هگمتانه اولین شهری است که در ایران ساخته شده و از همین رو در فهرست قدیمی‌ترین شهرهای جهان قرار گرفته و روزگاری، پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین بوده است؛ گرچه آن هفت دیوار تو در تو و تاریخی که به کاخ شاهی متصل می‌شدند، امروزه جای خود را به آپارتمان و خیابان‌های مدرن داده‌اند، اما هنوز یادگارهایی از زمانی که همدان در دوره‌های مختلف، پایتخت مادها، هخامنشیان و حتی سلجوقیان بوده، در این شهر وجود دارد.
کتیبه‌های گنجنامه از دوره مادها ،شیرسنگی از دوره اشکانیان ،آتشکده بهرام و گورستان پارتی از دوره هخامنشی، نقاطی هستند که شما را به دنیای تاریخی هزاران سال پیش پایتخت ایران قدیم می‌برند.
صد دروازه دامغان:
دامغان یا صد دروازه، از قدیمی‌ترین شهرهای ایران است که حتی در دوره ایران باستان نیز از آوازه جهانی برخوردار بود و در یونان به «هکاتون پولیس» مشهور بود. اگرچه دامغان در زمان اشکانیان یکی از پایتخت‌های این سلسله به شمار می‌آمد، اما در دوره‌های بعد از اسلام هم همواره یکی از شهرهای مهم ایران محسوب می‌شد. دامغان در استان سمنان و بر سر راه تهران – مشهد قرار دارد.
در این شهر می‌توانید آثاری از دوره باستان و نیز آثاری از تاریخ بعد از اسلام را یکجا ببینید. تپه حصار و قلعه درب، از آثار چندین هزار ساله دامغان به شمار می‌روند. مسجد معروف تاریخانه دامغان، مسجد جامع، برج چهل دختران و آرامگاه پیر علمدار هم از سایر مکان‌های دیدنی این شهر است که مربوط به دوره تاریخی پس از اسلام از زمان آل بویه تا قاجار است.
نیشابور؛ پایتخت طاهریان:
نیشابور از شهرهای چند هزار ساله ایران است که روزگاری از مشهد هم معروف‌تر و بزرگ‌تر بود. نیشابور اولین پایتخت ایران بعد از اسلام است و ماجرای آن مربوط به قیام ابومسلم خراسانی است که بعد از اعلام جدایی از بنی عباس، نیشابور را به پایتختی برگزید و خود را اولین حاکم طاهریان در ایران اعلام کرد. این شهر بعدها در زمان سلجوقیان هم به عنوان پایتخت موقت یا پایتخت دوم انتخاب شد و همواره از شهرهای مهم منطقه شمال شرق ایران بوده است.
گرگان؛ پایتخت آل زیار:
گرگان، جورجان یا استرآباد، شهری است که تاریخ شناسان، عمری 3 هزار ساله برای آن متصور هستند. استرآباد از متمدن‌ترین و مهم‌ترین شهرهای دوره ساسانیان و در دوره‌های مختلف تاریخ، مرکز زندگی ترکمن‌های ایران بوده است. در دوره حکومت آل زیار بر ایران، گرگان به عنوان پایتخت انتخاب شد. به خاطر قرار گرفتن گرگان در دامنه رشته کوه البرز و در نزدیکی دریای خزر و همجواری با جنگل‌های انبوه گلستان، باید اعتراف کرد همه دیدنی‌های این شهر، منحصر به ابنیه تاریخی آن نیست. اگرچه بناهایی مثل قلعه خندان از دوره ساسانیان و مسجد گلشن متعلق به دوره آل زیار، این شهر را از نظر تاریخی برجسته کرده‌اند.
کرمان؛ پایتخت 150 ساله سلجوقیان:
کرمان که آن را کارمنیا، ژارمنیا، کریمان و 6 دروازه هم خوانده‌اند، مهم‌ترین پایتخت سلجوقیان در دوره حکومت 150 ساله آنان بوده است.کرمان یکی از پنج شهر تاریخی ایران است که از زمان تاسیس تاکنون، افت و خیزها و ماجراهای تلخ و شیرین بسیاری را به خود دیده است. در ادوار مختلف تاریخ و در زمان تمام حکومت‌ها،کرمان از بزرگ‌ترین ایالات ایران بوده و از استان کرمان امروزی بسیار پهناورتر بوده است. یکی از تلخ‌ترین رخدادهای کرمان، هجوم آغا محمدخان قاجار به این شهر و قتل عام وحشیانه اوست. آن‌طور که نقل است بیش از 20 یا 70 هزار جفت چشم از مردمان این شهر را در آن قتل عام، از حدقه درآورده‌اند.
پایتخت هزار قصه شیراز:
شیراز، شهر هزار قصه است؛ شهری که در دوره اتابکان، صفاریان، آل بویه و مهم‌تر از همه در زمان زندیان، پایتخت ایران بوده و در دیگر دوره‌های تاریخی هم همواره از مهم‌ترین شهرهای ایران به شمار می‌رفته است. اگرچه در استان فارس و شهر مرودشت، آثار ارزشمند پاسارگاد و تخت جمشید، تاریخی 2500 ساله دارند، اما شهر شیراز پس از اسلام رونق گرفت و شکوفا شد.
باغ‌های شیراز، از ارم گرفته تا چهل تن، دلگشا، عفیف آباد، نارنجستان و هفت تن، بسیار معروف است و زیبا و خاطره انگیز، اما آرامگاه شاعران بزرگ ایران زمین، حافظ و خواجوی کرمانی و سعدی هم بسیار روح انگیز است.
تبریز؛ پایتخت 4 سلسله:
تبریز، شهر تاریخ و فرهنگ و مذهب است؛ قدمتی چند هزار ساله دارد و همواره فرهنگ نیکوی مردمان آن تا امروز زبانزد بوده است. تبریز، اولین شهر ایران است که مذهب شیعه رسما در آنجا اعلام و تبلیغ شد. این شهر در ادوار مختلف تاریخ، پایتخت اتابکان، ایلخانان، قراقویونلوها و نیز اولین پایتخت صفویان در دوران شاه تهماسب صفوی بوده است. تبریز بارها بر اثر زلزله و همچنین هجوم دشمنانی چون عثمانی‌ها، روس‌ها و ترک‌ها، ویران شده و دوباره به دست مردمان کوشای آن ساخته و آباد شده است.
گرچه تبریز هزاران سال پیش بنا شده است، اما بنا به دلایلی که برشمردیم، اکثر قریب به اتفاق آثار باستانی آن ویران شده است. ارگ تبریز و مسجد کبود، قدیمی‌ترین بناهای این شهر به شمار می‌روند، اما مساجد تاریخی پرشمار، خانه‌های تاریخی زیبا با معماری دل انگیز و حمام‌های تاریخی، از جاذبه‌های دیگر تبریز است.
سبزوار؛ پایتخت سربداران:
سبزوار یا بیهق، شهر سربداران است و بزرگانی چون ملاهادی سبزواری.این شهر مدتی در زمان حکومت سربداران و حوالی سال 736 هجری قمری پایتخت بوده است. سبزوار از مهم‌ترین شهرهای استان خراسان رضوی به شمار می‌رود.
مساجد جامع و پامنار،کاروانسرای فرامرز خان،مناره خسروگرد، مقبره ملاهادی سبزواری و مزار امامزادگان شعیب ویحیی (ع) از جمله نقاط تاریخی و دیدنی این شهر است که عمدتا با معماری زیبای کویری ترکیب شده‌اند و اغلب از دوره صفویه به یادگار مانده‌اند.
قزوین؛ قدرتمندترین پایتخت ایران:
صفویان در طول حکومت 300 ساله شان، 3 پایتخت برای خود برگزیدند که دومی قزوین بود. یازده سال طول کشید تا قزوین را به بناهای حکومتی، مجهز و بساط پادشاهی را به این شهر منتقل کنند. قزوین را یکی از قدرتمندترین پایتخت‌های ایران دانسته‌اند، زیرا در زمان پایتختی‌‌اش، حاکمان صفوی همواره در اوج قدرت و البته در حال سرکوب عثمانیان و کشورگشایی بوده‌اند، اما مشکل تامین آب قزوین، سرانجام شاه عباس را بر آن داشت تا پایتخت را به اصفهان که سیراب از آب زاینده رود بود، منتقل کند.خیابان سپه،اولین خیابان ایران به معنای دقیق خود ،در شهر قزوین ساخته شد.
تپه چند هزار ساله «سگزآباد»، از عمر طولانی این شهر حکایت می‌کند. آب انبارسردار، بزرگ‌ترین آب انبار تک گنبدی جهان هم در این شهر قرار دارد.
مشهد؛ پایتخت برگزیده نادرشاه:
مشهد که قبلا سناباد بود و نوغان و روزگاری هم توس نام داشت، وقتی مامون که حضرت علی بن موسی الرضا (ع) را به آنجا کشاند و مسموم و شهید کرد، شهر مشهد نیز شکل گرفت و سال‌ها بعد، سلطان محمود غزنوی، اولین بار آنجا را مشهدالرضا خواند و این نام برای همیشه روی آن ماند. مشهد اگرچه همواره از مهم‌ترین شهرهای ایران و خراسان بوده، اما نادرشاه افشار که خود اهل کلات در شمال مشهد بود، پس از قدرت گرفتن، آنجا را پایتخت خود اعلام کرد.
گل سرسبد مشهد، حرم امام رضا(ع)و زیارت آستان مقدس ایشان است. مسجد گوهرشاد، گنبد هارونیه، آرامگاه فردوسی و نادر شاه و البته موزه آستان قدس رضوی هم دیدنی‌های بعدی مشهد هستند. این شهر، تفرجگاه‌های طبیعی و مشهوری هم دارد که مهم‌ترین آنها شاندیز، جاغرق، اخلمد، کلا، گنگ و غره سو است.
اصفهان؛ پایتخت منتخب شاه عباس:
قصه اصفهان، قصه‌ای شیرین و طولانی است؛ چه در دوره باستان و شکوهی که در زمان ساسانیان داشت و چه پس از آنکه همواره به خاطر قرار گرفتن در مرکز ایران، کانون اتفاقات و توجهات سیاسی و اجتماعی بود. اوج این ماجرا، در زمان صفویه و هنگامی‌که شاه عباس آنجا را به پایتختی برگزید، اتفاق افتاد. در آن سال‌ها، اصفهان هر روز بالنده‌تر از دیروز بود، به‌طوری که سفرا و نمایندگان اروپا و شرق آسیا در سفرنامه‌ها و گزارش‌های خود، همواره از آن چون بهشتی پرزرق و برق یاد کرده‌اند.
اصفهان از دوره باستان و همچنین دوره پس از اسلام، یادگارهای فراوان دارد، اما این شهر به‌جا مانده از دوره صفویه، به تنهایی به‌اندازه نصف جهان، تاریخ و فرهنگ در خود پنهان کرده است. آتشکده آتشگاه، تپه اشرف و پل شهرستان، از دوره ساسانی در اصفهان به‌جا مانده‌اند. مسجد جامع اصفهان، آرامگاه سلطان سنجر و خواجه نظام الملک ملکشاه هم از دوره سلجوقی به یادگار مانده، اما آثار دوران پایتختی اصفهان در ایام حکومت صفویان، به‌ویژه شاه عباس، بسیار ممتاز و حیرت انگیز است.
مراغه؛ پایتخت هلاکوخان مغول:
مراغه را به دلیل وجود باغ‌های فراوان، «باغ شهر» نامیده‌اند. این شهر از قدیمی‌ترین شهرهای ایران در استان آذربایجان شرقی است و از نظر وجود جاذبه‌های توریستی، تاریخی و گردشگری، جز 10 شهر برتر ایران محسوب می‌شود.
اوج شهرت مراغه به عهد هلاکوخان می‌رسد. در دوره هلاکوخان و در زمانی که مراغه به عنوان پایتخت حکومت مغول‌ها در ایران برگزیده شده بود، رصدخانه مراغه، که یادگاری از دوران طلایی دانش و فرهنگ ایران زمین در دنیا به شمار می‌آید، به همت خواجه نصیرالدین طوسی در سال657 بنا شد. بنای این رصدخانه 15سال به طول انجامید و در این مدت به فرمان هلاکوخان که عاشق علم و فرهنگ بود، کتاب‌ها و ابزارهای علمی و نجومی زیادی در آن جمع آوری شد. ساختمان اصلی رصدخانه به شکل برجی استوانه‌ای شکل ساخته شده است که در ساختمان‌های کناری آن یک کتابخانه و استراحتگاهی برای کارکنان در نظر گرفته شده است.
